20 soruda domuz gribi

İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ahmet Rasim Küçükusta, domuz gribinin tehlikeli ancak ölüme yol açma oranı düşük bir hastalık olduğunu belirterek, "Grip hastaları genel olarak 4-5 gün süreyle etrafa virüs saçarlar, ama bazı kişilerin özellikle de çocukların on günden fazla virüs yayabildikleri unutulmamalıdır" dedi.

Dünya Sağlık Örgütü, cumartesi günü yaptığı açıklamada domuz gribinin 36 ülkede görüldüğünü, 8 bin 500' den fazla insanın hastalandığını ve bunların 72' sinin öldüklerini bildirmişti. Bugün hastalığın Hindistan ve Türkiye' de de görülmesiyle ülke sayısı 38'e çıkmış oldu. Her geçen gün daha çok ülkede hızla artan oranlarda görülen domuz gribi hakkında akla takılan soruların cevaplar şunlar:

GRİP VİRÜSLERİ KAÇ ÇEŞİTTİR?

Gribe neden olan virüslere grip veya influenza virüsleri ismi verilir. Bunların A, B ve C olmak üzere üç farklı tipi vardır. Dünya çapında salgınlara ve daha ağır belirtilere yol açan A tipi virüslerdir. B tipi virüsler daha küçük salgınlara neden olurlar. C tipi virüsler ise insanlarda ciddi bir hastalık yapmazlar. A tipi virüslerin de kendi içlerinde yüzeylerinde yer alan H ve N antijenlerine göre farklı alt grupları vardır. Bunlar, bu antijenlerdeki farklılıklara göre H1N1, H3N2, H5N1…şeklinde isimlendirirler. 16 farklı H ve 9 farklı N alt tipi vardır. İnsanlarda, bugüne kadar hastalık ve salgın yapmış olan A tipi virüslerin başlıcaları H3N2, H2N2, H1N1 ve H1N2'dir.

İNSAN VE HAYVAN GRİP VİRÜSLERİ FARKLI MIDIR?

A tipi grip virüsleri, insanlardan başka ördek, tavuk gibi kümes hayvanları ve kuşlarda, domuz, balina, at ve fok gibi hayvanlarda da bulunabilir. Kuşlarda A tipi virüslerin alt tiplerinin hepsinin de hastalık yapabilmelerinin mümkün olmasına karşılık, insanlarda ve diğer hayvanlarda ancak belli bazı tipler hastalık yapabilirler. H1N1 ve H3N2 tipleri domuzlarda, H7N7 ve H3N8 ise atlarda salgınlara neden olmuştur.

Belirli bir türde hastalık yapan bir virüs diğer bir türe de bulaşabilir ve onlarda da hastalık yapabilir. Mesela, 1998 yılına kadar domuzlarda sadece H1N1 tipi virüs hastalık yaparken, bu yıldan itibaren insanlarda hastalık yapan H3N2 tipi virüs domuzlara geçmiş ve onlarda da hastalık yapmaya başlamıştır.

DOMUZLARDA HANGİ GRİP VİRÜSLERİ GÖRÜLÜR?

Bugüne kadar domuzlardan 4 tür A tipi grip virüsü izole edilmiştir. Bunlar H1N1, H1N2, H3N2 ve H3N1' dir. Bu son salgında izole edilen H1N1 türü bir virüstür. Domuz gribi virüsü H1N1 tüm dünya domuzlarında görülen bir virüstür. H1N1 türü klasik domuz virüsü bir domuzdan ilk defa 1930 yılında izole edilmiştir. Dünyadaki domuzların yüzde 25' inde H1N1' e karşı antikorlar olduğu bilinmektedir. Bu virüsler domuzlarda tüm yıl boyunca bulunabilir, ancak salgınlar daha çok kış mevsiminde ortaya çıkar. Domuz gribi virüsleri çok bulaşıcı olmakla beraber hastalanan domuzlarda ölüm ihtimali düşüktür.

DOMUZLARDAKİ GRİP NEDEN ÇOK ÖNEMLİDİR?

Tüm diğer grip virüsleri gibi domuz gribi virüsleri de sürekli olarak değişirler. Domuzları diğer hayvanlardan farklı kılan özellik bunların hem insan hem kuş ve hem de domuz virüsleri ile enfekte olabilmeleridir. Domuzlara farklı türlerden virüsler bulaşırsa bunların karışımından yepyeni bir virüs doğabilir. Nitekim bu son salgına yol açan H1N1 tipi virüsün insan, domuz ve kuş grip virüslerinin karışımından ortaya çıktığı anlaşılmıştır.

DOMUZ GRİBİ NEDİR?

Domuz gribi, A tipi grip virüslerinin sebep olduğu bir solunum yolları enfeksiyonudur. Bu hastalık domuzlarda ani ateş yükselmesi, öksürük, burun ve gözlerde sulanma, hapşırma, solunum zorluğu, gözlerde kızarma ve iştahsızlık gibi belirtilere yol açar. Domuz gribi virüsleri doğrudan domuzdan domuza yakın temasla veya virüslerle kirlenmiş cisimlerle bulaşır. Domuz gribinin normal gripten farkı var mıdır? Domuz gribinin sebep olduğu hastalık tablosunun insan grip virüsleri ile ortaya çıkan hastalıktan bir farkı yoktur. Gribin tipik belirtileri 40 dereceye kadar çıkan ateş, baş, eklem ve kas ağrıları, öksürük, halsizlik ve iştahsızlıktır. Bazı hastalarda burun akıntısı, burun tıkanıklığı, boğaz ağrısı, bulantı, kusma ve ishal de görülebilir.

DOMUZ VİRÜSÜ İNSANLARA NASIL BULAŞIR?

Hastalık, gripli kişinin öksürmesi, aksırması, hatta konuşması sırasında havaya saçılan virüslerle veya bunlarla kirlenmiş eşyalara temas edilmesiyle bulaşıyor. Gripli kişi hapşırdığında ağzını eliyle kapatmasıyla eline bulaşan virüsler de hastalığın yayılmasında büyük önem taşıyor. Domuz virüslerinin insanlara bulaşması olağan değildi, ama domuz gribinin insanlarda seyrek de olsa hastalık yapabildiği bilinmekte idi. Bunlar çoğu zaman domuz endüstrisinde çalışan işçiler gibi domuzlarla doğrudan temasları olan kişilerdir. Mesela, 1988 senesinde Wisconsin'de görülen domuz gribi salgınında virüslerin insandan insana geçtiğine dair örnekler vardır, ancak bu o zaman bir salgına dönüşmemiştir.

İNSAN H1N1 VİRÜSÜ İLE DOMUZ H1N1 VİRÜSÜ AYNI MIDIR?

İnsan ve domuz H1N1 virüsleri antijenik olarak birbirlerinden çok farklıdırlar. Bundan dolayı da grip aşılarında insan H1N1 vürüsü bulunduğu için bu aşının domuz gribine karşı koruyucu etkisi yoktur.

DOMUZ GRİBİ NEDEN TEHLİKELİDİR?

Şu sırada Meksika' dan başlayan domuz gribi salgının korkutucu olan tarafı, bu salgındaki virüslerin önceki domuz gribi virüslerinden farklı olarak domuzlardan insanlara ve insanlardan insanlara kolay bulaşmasıdır. İnsanların bağışıklık sistemi domuz H1N1 virüsü ile daha önce hiç karşılaşmamış olduğu için virüs bulaşan her insan hastalanmaktadır. Nitekim virüs bu özelliği sebebiyle de kısa zamanda 40' a yakın ülkede binlerce insana bulaşmıştır. Domuz gribi öldürücü bir hastalık mıdır? Domuz grip virüsünün insanlarda yaptığı hastalık öldürücü olmakla beraber olayın sevindirici tarafı hastalığın ölümlere yol açma oranının çok yüksek olmamasıdır. Domuz gribi son iki ay içinde 8 binden fazla insanda görülmüş, bunların 70 kadarı ölmüştür. Buna göre domuz gribinin insanlarad ölüme yol açma oranı yüzde birin de altındadır.

Bu virüsün domuzlarda da ölüme yol açma oranı da yüzde 1-4 arasında değişmektedir.

NASIL TEŞHİS EDİLİR?

İnfluenza A virüsünün teşhisi solunum yolları salgılarında virüsün gösterilmesiyle olur. Hastanın kanında girp virüslerine karşı oluşmuş antikorların ölçülmesiyle de teşhise varılabilir.

HASTALAR KAÇ GÜN SÜREYLE VİRÜS SAÇARLAR?

Grip hastaları genel olarak 4-5 gün süreyle etrafa vürüs saçarlar, ama bazı kişilerin özellikle de çocukların on günden fazla virüs yayabildikleri unutulmamalıdır.

HASTALIK VİRÜSÜ ALDIKTAN NE KADAR SONRA BELİRTİ VERİR?

Grip hastalığının ortalama kuluçka süresi birkaç gündür, ancak bu süre bazen bir haftayı da bulabilir. Bu sebeple hasta kişilerle temas ettikleri bilinen insanların bir hafta süreyle dikkatle izlenmeleri gerekir.

DOMUZ GRİBİNDEN KORUNMAK İÇİN NELER YAPILMALIDIR?

Grip olmamanın tek çaresi hasta kişilerle temas etmemektir. Evinizde oturur, kapı dışına çıkmazsanız grip de olmazsınız. Ama işe gidiyor, otobüse, trene biniyor, kapalı ortamlarda bulunuyorsanız grip salgınından etkilenmemeniz çok zordur, çünkü grip virüslerinin bulaşıcılıkları çok fazladır. Gripten korunmada, salgınlar sırasında mümkün olduğunca ‘kapalı mekânlarda bulunmamak, tokalaşmamak, göz veya başla selamlaşmak, elleri sık sık yıkamak çok önemlidir. Grip belirtileri gösterenler de evde istirahat etmelidir. Böylece hem hastalığı daha çabuk atlatırlar ve hem de başka insanlara virüs bulaştırmamış oluyorlar.

GRİBE KARŞI BAĞIŞIKLIĞI GÜÇLENDİRMEK İÇİN NELER YAPILMALIDIR?

Gribe karşı alabileceğiniz tedbirlerden biri de düzenli yapılan egzersizlerdir. Son yıllarda yapılan araştırmalar, düzenli egzersizin bağışıklık sistemini kuvvetlendirebileceğini ve grip ve diğer enfeksiyon hastalıklarını önlenmesinde önemli rolü olabileceğini ortaya koymuştur. Hastalıklardan korunmada önerilen egzersiz, herkesin kolayca uygulayabileceği, her gün 30 dakika süreyle tempolu bir şekilde yürümektir. Bu efor sonrası bir miktar terlenilmesi ve solunumun da biraz hızlanmış olması gerekir, ama nefes nefese de kalınmamalıdır. Egzersiz sırasında vücut ısının yükselmesi de enfeksiyonlarla savaşta çok önemlidir. Çünkü ateş birçok bakteri ve virüsün üremelerini durduran önemli bir etkendir.

GRİPTEN KORUNMAK İÇİN DİYETTE NELERE DİKKAT EDİLMELİDİR?

Gripten koruyan özel bir besin yoktur, ama bağışıklığı güçlendirmek için bol sebze ve meyve yenmelidir. Sofranızdan tavuk suyuna sebze çorbasını eksik etmeyin. Bol sıvı alın. Kokusundan rahatsız olmayacaksanız sarımsak da gribe karşı koruyucu olabilir. Büyüklerimizin üşütmelere ve gribe karşı önerdikleri havuçlu, patatesli, kerevizli, soğanlı, maydanozlu tavuk suyuna çorbanın soğuk algınlığı ve grip belirtilerini gidermede etkili olduğu artık bilimsel olarak da kanıtlanmıştır.

ANTİBİYOTİKLER FAYDALI MIDIR?

Grip tedavisinde amaç, hastalık belirtilerini gidermek ve hastayı rahat ettirmektir. Antibiyotik kullanmak gereksiz, hatta zararlıdır. Çünkü virüslere antibiyotiklerin hiçbir etkisi yoktur. Antibiyotikler komplikasyonlar için doktor önerisiyle kullanılabilir. Öksürük şurupları ve grip ilaçlarının da genellikle hiçbir yararları olmadığı gibi, yan etkileri hastaları daha çok rahatsız da edebilir. Özellikle 6 yaşından küçük çocuklara bu tür ilaçları vermekten olabildiğince kaçınmalıdır.Karaciğerde yağ birikimi, beyin içi basınçta aşırı yükselmeye yol açan Reye sendromuna karşı da, 16 yaşından küçüklere ateş düşürücü olarak aspirin verilmemelidir.

GRİP VİRÜSLERİNE ETKİLİ İLAÇLAR VAR MIDIR?

Grip tedavisinde kullanılan başlıca dört grup ilaç vardır. Bunlar amantadine, rimantadine, oseltamivir ve zanamivir' dir. Domuz virüslerinin çoğu bu ilaçlara hassas iseler de son salgına yol açan virüslerin yol açtığı hastalığın tedavisi ve önlenmesi için oseltamivir ve zanamivir tavsiye edilmektedir. Bu ilaçlar, özellikle risk grubunda olan hastalarda belirtileri hafifletmek ve hastalık süresini kısaltmada yararlıdır. Ayrıca, hastalığın bulaştırıcılığının ve gribe bağlı komplikasyonların azaltılmasında da etkilidirler. Bunların ilk 30 saat içinde alınması gerekir. Bu ilaçların gribin bulaşmasını önleyici etkisi yoktur.

DOMUZ GRİBİNİN AŞISI VAR MIDIR?

Domuz gribini önlemek için domuzlara uygulanan bir aşı vardır, ancak henüz insanlara uygulanabilecek bir dmuz gribi aşısı yoktur. Her sene yapılan standart grip aşısı domuz H3N2 türüne karşı bir miktar koruma sağlayabilir, ancak aşının domuz H1N1 türü virüse karşı koruyuculuğu hiç yoktur.

İNSANLAR İÇİN DOMUZ GRİBİ AŞISI NE ZAMAN ÇIKABİLİR?

Bu aşının üretimi ve yaygın olarak kullanıma sürülebilmesi için en az 6 aylık bir süreye ihtiyaç vardır.

NELER YAPILMALI?

Grip belirtisi gösteren kişiler hemen doktora başvurmalı ve kesinlikle topluma karışmamalıdır. Bu kişiler öksürüken veya hapşırırken ağız ve burunlarını kağıt mendille kapamalı ve mendil daha sonra çöpe atılmalıdır. Eller sık sık , günde ortalama 10 kere su ve sabunla yıkanmalıdır. Bu amaçla özel bir sabun veya dezenfektan kullanmanın bir farkı yoktur. Başkalarının kullandığı eşyalara temas edilmemelidir. Eller göz, burun ve ağza değdirilmemelidir.

Prof. Dr. Ahmet Rasim Küçükusta
Cerrahpaşa Tıp Fakültesi
Göğüs Hastalıkları Bölümü Öğretim Üyesi
ahmetrasimk@mynet.com