5 soruda çağımızın hastalığı kanser ve kanseri önlemenin yolları

Kanser nasıl oluşur?

Vücudumuz muhtelif hücre çeşitlerinden oluşur. Bir insandaki toplam hücre sayısı yaklaşık 100 trilyonu bulur. Ölen hücrelerin yenilenmesi ve yaralanan dokuların onarılması amacıyla hücreler bölünür. Karmaşık bir sistem, gerekli yerlerde uygun miktarda hücrenin üretimini ve doğru genetik bilgiyle donatılmasını sağlar.

Hücrenin nereye ait olduğu, ne kadar bölünebileceği ve ne zaman öleceği bilgisi hücre çekirdeğine kayıtlıdır. Her bölünmede bu bilgi kopyalanıp yavru hücreye aktarılır. Bu işlem vücudumuzda her saniye milyonlarca kez tekrarlanır. Kontrollü olarak yapılan hücre bölünmesi, vücudumuzu işler halde tutmayı amaçlar. Genetik bilginin yanlış okunduğu durumlarda ise hücre mutasyona, bir başka ifadeyle kalıcı değişime uğrar.

Mutasyon(kalıcı değişim) nedir?

Mutasyona uğrayan hücrede, sağlıklı hücreye kıyasla bölünme ve vücuttaki işlevine dair farklı bilgiler kayıtlıdır. İhtiyaç olmamasına rağmen hücre bölünür. Bağışıklık sistemi hatalı hücreleri onaramaz, mutasyona uğrayan hücreler varlıklarını sürdürmeye devam eder. Kontrolsüz bölünme başlar ve kalıcı değişime uğramış hücreler çoğalır. Hücrelerin aşırı çoğalmasıyla uzmanların neoplazi adını verdikleri şişlik ve yumrular oluşur. Tümör meydana gelir. İyi huylu ya da kötü huylu olmak üzere iki türlüdür. Kötü huylu olduğunda tanı kanserdir.

Kötü huylu tümörün iyi huyludan farkı nedir?

Kötü huylular hızla büyür. Bulundukları doku ve organın dışına çıkarak diğer organ ve dokulara da yayılıp zarar verebilir. Kanserin henüz fark edilmediği bir anda kan-lenf damarlarıyla vücudun başka noktalarına sıçrayabilir. Bu duruma "yer değiştirme" anlamında kullanılan metastaz adı verilir. Metastaz halinde genellikle akciğer, karaciğer ve beyin gibi organlar hedef alınır.

Büyük şişlik ve yumrular oluşturabilmelerine rağmen iyi huylu tümörler daha yavaş büyür. Yayılmaz, sadece oldukları yerde büyüyebilir, damarlar aracılığıyla vücudun başka noktalarına sıçramazlar. Metastaza neden olmazlar. Genelde hayati tehdide yol açmazlar. Ameliyatla alındığında nadiren tekrar büyür. Her kanser vakası ölümle sonuçlanmayabilir. Erken tanı, tedavi şansını artırır.

Kanserli hücre kendini 'gizleyebilir mi?'

Kanserli hücler sağlıklı hücrelerin tipik özelliklerini yansıtarak kendilerini "görünmez" kılabilir. Böylece varlıkları tesbit edilmeden uzun süre kendilerini gizleyebilirler. Bir kanser hücresinin oluşumuyla kanser vakasının tesbiti için yıllar, hatta on yıllar geçebilir.

Mutasyona uğramış kanser hücrelerinde sağlıklı hücreler için geçerli yaşlanma ve ölme döngüsü geçerli olmayabilir. Kanserli hücreler bir anlamda "ölümsüzdür".

Kanser neden ölümcüldür?

Ölüme yol açan, kanserin sonuçlarıdır. Kalıcı değişime uğramış hücrelerin tahrip ettiği organlar artık işlevini yerine getiremez hale gelir. Karaciğer kanserinde karaciğer görevlerini yerine getiremez. Vücutma arıtma vazifesi gören karaciğerin devre dışı kalması ölüme götürür.

Aynı durum böbrek ve akciğerler için de geçerlidir. İlerleyen safhalarda vücudun oksijen gereksinimi karşılanamaz hale gelir. Aslında hemen her organımız hayati önemde bir göreve sahiptir. Kanser, onların görevini yapamaz hale gelmesine yol açar.

Kanseri Önlemenin 7 Yolu

Sigaradan uzak durmak

Tütün tüm dünyada kanserden ölüme neden olan ve büyük ölçüde önlenebilir bir risk faktörüne sahip. Tütünün tüm kanserden ölümlerin yüzde 22’sine sebep olduğu tahmin ediliyor. Sadece sigara içmek değil, tütün çiğnemek ve enfiye çekmek de kansere sebep oluyor. Çevrede içilen sigaranın dumanını soluyanlar da tehdit altında.

Çok fazla güneşte kalmayın

Sık görülen türlerden olan cilt kanserinden korunmanın iyi bir yolu var. Bol miktarda koruyucu güneş kremi kullanmak. Ultraviole ışınların en güçlü olduğu 10 ile 16 saatleri arasında güneşten uzak durulmalı. Şapka, elbise ve güneş gözlüğü kullanmak da ek koruma sağlıyor. Ultraviyole ışınlar yayan solaryum cihazlarının da kanserojen etkisinin olduğu ortaya çıktı.

Tedbirli olmak

Belirtileri nedeniyle bazı kanser türleri önceden tespit edilebilir. Düzenli olarak kendi kendine kontrol ve tedbir muayenesi yapmak örneğin cilt ya da meme gibi bazı kanser türlerinin erken tespitine ve tedavisine yardımcı olabilir. Ancak bütün kanser türleri için tedbir muayenesi yapma imkanı yok. Bu konudaki yararlı bilgiler için doktora danışmakta fayda var.

Hareketli olun, fazla kiloyu önleyin

Yemek borusu, kolon, meme, rahim ve böbrek kanseri aşırı kiloyla ilintili. Düzenli spor ve egzersizin yanı sıra bol meyve ve sebze ile sağlıklı beslenme ve az kırmızı et tüketmek kanser riskini önemli ölçüde azaltıyor.

Enfeksiyonu önlemek

Enfeksiyonlar kanserden ölümlerin gelişmekte olan ülkelerde yaklaşık yüzde 22, sanayileşmiş ülkelerde ise yüzde 6’sından sorumlu. Hepatit virüsü karaciğer, insan papilloma virüsü rahim ağzı, fotoğraftaki helikobakter pilori bakterisi mide kanseri riksini artırıyor. Bazı virüslere karşı aşıyla korunmak mümkün.

Alkol tüketiminde dikkatli olun

Dünya Sağlık Örgütü’ne göre, içilen alkol miktarıyla ilintili olarak kanser riski de artıyor. Alkol, ağız boşluğu, yutak, gırlak, yemek borusu, karaciğer, kolon ve meme gibi birçok kanser türüne yakalanma riskini artırıyor.

Sağlığa zararlı maddelerden kaçının

Dünya Sağlık Örgütü’nün verilerine göre, hava, su ve toprağın kansere yol açan maddelerle kirlenmesi tüm kanser hastalıklarının yüzde 1 ila 4’üne sebep oluyor. Evlerde yakılan kömürün meydana getirdiği hava kirliliği nedeniyle akciğer kanserine yakalanma riski sigara içmeyenlerde iki katına çıkıyor.

Kaynak: DW Türkçe