631 yıllık harabe cami, tarihi eser olarak yeni tescillendi

Sakarya’nın eski adıyla Büyük Tersiye yeni adıyla Büyük Esence Köyü’de bulunan 631 yıllık tarihi ahşap camii kaderine terk edilince yıkılma tehlikesi ile karşı karşıya kaldı. Daha önce Bursa Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Kurulu tarafından tescili yapılmayan Orhan Gazi Cami’nin ‘tarihi yapı tescili’ Kocaeli Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Bölge Kurulu tarafından yaklaşık 2 ay önce yapıldı.
Ahşap mimarisi ile dikkat çeken caminin, bölgenin Osmanlı egemenliğine girdiği 1330 yılında Orhan Gazi zamanında yapıldığı sanılıyor. Toprak zemin üzerine oturtulmuş büyük kazıklarla çakılan temel kirişler üzerine meşe kütükleri birbirine kertilerek yapılan dikdörtgen şeklindeki cami ender mimari eserler arasında yer alıyor. Vakıf kayıtlarına göre camii köy değil vakıf arazisi üzerinde bulunuyor ve eserden "Sapanca kazasına bağlı Tersiye-i Kebir karyesinde vâki merhum ve mağfiru'n-ileyh Sultan Orhan Cami-i Şerifleri" şeklinde söz ediliyor.
Köyden yaklaşık 1 kilometre uzaklıkta mezarlık içinde bulunan cami ahşap taşıyıcıların iyice yıpranması ile birlikte çökme tehlikesi yaşıyor. Bu sebeple 1990’dan beri ibadete kapalı bulunuyor. Cami yıllar içinde bakım ve onarım çalışmaları sebebiyle değişikliğe uğramış durumda. 1938-40'ta ciddi bir onarım gören cami, 1970'lerde yeniden bakıma alında ancak 1967'deki depremde minaresi yıkılmış. Saçtan basit bir minare yapılan caminin ayrıca yakın zamanda ön duvarına örülen tuğla ile örülmüş. Caminin kuzeyindeki sonradan eklenen son cemaat mahalli giriş kapısının önüne, iki ahşap direğin taşıdığı bir sundurma da caminin orijinal mimarisinden hemen ayrılıyor. Köy halkı bu gün yıkılmak üzere olan cami yerine yakınına inşa edilen ve aynı isim verilen yeni camide ibadetlerini yerine getiriyor.

"TESCİLİ İYAPILMADI ANCAK KORUNMASI İSTENDİ"
Sakarya Kültür İl Müdürlüğü Sakarya Müze Müdürü Mürşit Yazıcı, tarihi caminin yaklaşık 2 ay önce tescillendiğini doğruluyor. Bursa Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu’nun caminin aslının korunamadığı gerekçesiyle tescilini yapmadığını, ancak korunması yönünde kararı olduğunu belirten Yazıcı "1988 yılında Köy halkı eski camiyi yıkıp yerine yeni cami inşa etmek istemiş. Ancak Bursa Kültür ve Tabiat varlıklarını Koruma Kurulu, caminin korunması, yeni caminin başka bir yere yapılması gerektiğine karar vermiş. Ancak camiyi tescillememiş. Caminin tarihi eser tescilini bir vatandaşın başvurusu üzerine yaklaşık 2 ay önce Kocaeli Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu yaptı." bilgisini veriyor.
Sakarya Üniversitesi (SAÜ) Fen Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü Başkanı Yrd. Doç. Dr. Tülin Çoruhlu, çok kıymetli ve ender olan tarihi bir yapının yıkılmak üzere olmasından büyük üzüntü duyduğunu belirtiyor. Çoruhlu, caminin kendi girişimleri ile ‘tarihi eser’ olarak tescillendiğini ifade ederek, "Bu çok garip bir durum. Belki tarihi yapı olarak daha önce tescillenseydi sonradan eklemelerle caminin orijinal mimarisi bozulmadı ve daha iyi korunabilirdi. Neyse ki çok geçte olsa cami tarihi eser olarak tescillendi. Bir tarih yok olmaktan kurtuldu. Caminin onarımı için bir çalışma başlattık. Caminin onarılarak eski orijinal hale getirilmesi mümkün. Ancak destek bekliyoruz. Bu caminin bir benzeri Kaynarca ilçesinde bulunuyordu ve Şeyh Müslihiddin camiyi onarmayı ve ibadete açmayı başardık." diye konuşuyor.