ABD uçak gemisi boğazlardan geçebilir mi?

Son dakika gelimeşi olarak ABD donanmasının önemli savaş gemilerinden, güdümlü füze destroyeri USS Truxtun'un Karadeniz'e doğru yol almakta olduğu açıklandı.

Son birkaç gündür, Akdeniz'deki Amerikan savaş gemilerinin Karadeniz'e doğru yola çıktığı haberleri gelmeye başladı. Hatta, ABD donanmasının vurucu güçlerinden biri olan uçak gemisi USS George H.W. Bush’un da Ege sularına girdiği haberleri yapıldı, uçak gemisinin rotasının Karadeniz olduğu iddia edildi.

Peki gerçekten böyle mi? ABD uçak gemisi, Karadeniz'e girebilir mi? NATO ülkeleri, Kırım krizinde Rusya'ya karşı gövde gösterisi yapmak için Karadeniz'e savaş gemisi yollayabilir mi?

İşte tüm bu soruların yanıtı, Bulgaristan, Fransa, İngiltere, Avustralya, Yunanistan, Japonya, Romanya, SSCB (şimdi Rusya), Yugoslavya (şimdi eski Yugoslavya'nın bölünmesiyle oluşan devletler) ve Türkiye'nin imzacısı olduğu, 1936 tarihli Montrö Antlaşması'nda yer alıyor.

DONANMA ESKİ KOMUTANI ANLATIYOR
Donanma eski Komutanı, emekli Oramiral Nusret Güner, blok yazısında Montrö'nün Karadeniz'e geçişler konusundaki rejimini ayrıntılarıyla anlattı. Buna göre, Montrö uyarınca Boğazlardan uçak gemisi geçmesine izin verilmesi mümkün değil. Aynı şekilde, denizaltı geçişleri de yasaklanmış durumda.

İşte, emekli Oramiral Güner'in bloğunda yer alan, Montrö çerçevesinde, Kırım krizindeki tarafların atabileceği ya da atamayacağı adımlar:

TİCARİ GEMİLERE GEÇİŞ SINIRI YOK
Montrö, iki farklı grupta gemilerin geçişini düzenler:

Harp Gemileri ve Ticaret Gemileri. Ticaret Gemileri genelde serbestçe Boğazlardan geçebilir. Hatta Türkiye'nin ticaret gemilerinin geçişlerini engellemek gibi bir seçeneği de yoktur. Geçişlerinden üzerinde herhangi bir ücret (sağlık ile ilgili küçük bir miktar hariç) talep etme imkanı mevcut değildir.

DENİZALTI VE UÇAK GEMİSİ BOĞAZLARDAN GEÇEMEZ
Montrö, sadece savaş gemilerinin Türk Boğazlarından geçişini değil, aynı zamanda Karadeniz'de kalış sürelerini de düzenler:

Güner'e göre, Montrö "Harp Gemilerinin Boğazlardan geçişi konusunda, Uçak gemisi ve Denizaltı geçemez diye özetlenebilir". (Bunun istisnası ise ancak, yeni satın alınan veya onarılan bir denizaltı ya da Türk limanlarını ziyaret eden harp gemileri olabilir).

RUSYA DA, ABD DE, SAVAŞ GEMİSİ GEÇİRMEK İÇİN BİLDİRİMDE BULUNMAK ZORUNDA
Montrö uyarınca, hem ABD ve hem de Rusya, savaş gemilerini Türk Boğazlarından geçirmek için Türkiye'ye ön bildirimde bulunmak zorunda. (Bu ön bildirim, Karadeniz'e kıyısı olan Ülkeler için 1 hafta, Karadeniz'e kıyısı olmayan ülkeler için 2 haftadır)

ABD UÇAK GEMİSİ GEÇEMEZ...
Emekli Oramiral Güner, bloğunda, tüm bu şartlar çerçevesinde kırım krizini de şöyle yorumladı:

"Kırım krizi ile ilgili olarak, özetle; ABD uçak gemisi ve denizaltısı geçemez, ABD veya NATO ülkeleri geçirmek istediği diğer tip Harp Gemilerini 2 hafta önceden Türkiye'ye bildirmek zorundadır. "

ABD GEMİLERİ KARADENİZ'DE 21 GÜN KALABİLİR
Montrö'nün getirdiği bir başka kısıtlama ise, Karadeniz'e kıyısı bulunan ülkelerin, bu denizde kalış süreleri ile ilgili. Güner, bu kısıtlamayı da şöyle anlattı:

"Harp gemilerinin Karadeniz'de bulundurulmasının sınırlandırılması ise; sadece Karadeniz'e sahili olmayan ülkeler ile ilgilidir. Örneğin, NATO, ABD, İngiltere, Fransa, vb. Ülkelerin Harp Gemileri. Bu Kıyıdaş Olmayan Ülke Harp Gemilerinin toplam tonajı 45.000 tonu geçemez ve Harp Gemileri Karadeniz'de 21 günden fazla kalamaz. Bir harp gemisi, 21 gün Karadeniz'de kalmışsa, Çanakkale Boğazından Ege Denizi'ne çıkıp tekrar içeri girmek zorundadır, bu durumda 21 gün yeniden işlemeye başlar."

TONAJ SINIRLAMASI
Yine Montrö uyarınca, Karadeniz'e kıyısı olmayan ülkelerin Karadeniz'de bulundurabilecekleri gemilerin tonajına da kısıtlama getiriliyor:

"Farklı ülkeler olsa da, önemli olan toplamının 45.000 tondan fazla olmamasıdır"

MONTRÖ YÜRÜRLÜKTEN KALDIRILIR MI?
Peki, Karadeniz'e savaş gemilerinin geçişi ve burada kalışı konusunda pek çok kısıtlama içeren Montrö antlaşması yürürlükten kaldırılabilir mi? Emekli donanma komutanı, bu konuyu da şöyle yorumladı:

"Montrö'nün yürürlükten kaldırılması pek zor da değildir. İmzacı ülkelerden birinin talep etmesi halinde, bir süre sonra yürürlükten kolaylıkla kalkar. Karadeniz'e kıyıdaş 6 ülke kendi güvenliklerini sağladığından bu sözleşmenin yürürlükten kaldırılmasını istemez. Kıyıdaş olmayan ülkeler ise, böyle bir talepte bulunurlarsa, bilirler ki, barışı bozan taraf olarak anılacaklardır."

"MONTRÖ OLMASAYDI..."
Güner'e göre, Montrö olmasaydı ABD Karadeniz'e büyük bir kuvvet yığabilir, çıkacak gerginlik sonucunda Boğazlar "nükleer silahların bile hedefi olabilir".

Güner, bloğunda bu yorumunu şu sözlerle aktardı:

"Montrö'nün getirdiği sınırlama olmasa, ABD bu denize büyük bir kuvvet yığabilir. Çatışma çıktığında da, Türkiye bundan büyük rahatsızlık duyar. Hatta çatışmaya dahil olmasa da, Boğazlar mutlaka gündeme gelir. Rusya Boğazlar’ın kapatılmasını isteyebilecek, ABD de açık tutmak için elinden geleni yapacaktır. Boğazlar, nükleer silahların hedefi bile olabilir. Esasen ‘Avrupa'nın Hasta Adamı’ dedikleri Osmanlı İmparatorluğunu son 200-250 yıldır ayakta tutan, İstanbul Boğazı gibi stratejik bir mevkiin politik olarak kullanılmasında yatmaktadır. Özetle, Montrö Sözleşmesi Karadeniz'in Barış Gölü olmasına büyük katkıda bulunmuştur.

"RUSYA KIRIM'I KONTROLE DEVAM ETMEK İSTİYOR..."
Emekli Oramiral Güner'in Kırım'da yaşanan güncel kriz konusundaki yorumları da şöyle:

" Ukrayna krizi aslında, Rusya için Kırım'ın bir şekilde kontrolüne devam etmek şeklinde belirtilebilir. Halihazırda, Kırım Özerk Cumhuriyeti her ne kadar Ukrayna'ya bağlıysa da, nüfus olarak, Rus nüfus çoğunluktadır. Rusya, en azından, Kırım'ı nüfus çoğunluğu ile kontrole devam etmek, mümkün olursa da, Kırım'ı kendine bağlamak ister. Bu arada, Batı'nın donanma ile kendi faaliyetlerini engellememesi için de, Montrö'nün sıkı sıkıya uygulanmasını ister. Türkiye'nin Montrö konusunda Batı'ya taviz vermemesi için de, Türkiye'ye baskı yapar.

“Batı, özellikle ABD ise, Rusya'nın sıcak denizlere inme gayretinde, bir kademe daha ilerleyip Kırım'ı kontrolü altına almasını istemez, Kırım'ın Ukrayna'nın kontrolünde kalmasını ister. Hatta, nüfus çoğunluğu Rus olduğundan, bağımsız bir Kırım Devleti'ni de arzu etmez. ABD, diğer taraftan, donanmasının mümkün olan fazla sayıda gemi ile Karadeniz'e girmesini ister. Kriz fazla tırmanmadıkça Montrö'ye saygılı davranır, ama bazı hususlarda taviz de isteyebilir. Örneğin, gemi arıza yaptı der 21 gün limitini geçer, Boğazlar’dan geçireceği gemiler için 15 günlük ön bildirimi tam uygulamak istemeyebilir, vb. Krizin aşırı tırmanması halinde ise, ABD, Montrö'yü ortadan kaldıracak her türlü girişimde bulunabilir."

VARYAG "EĞLENCE GEMİSİ" DİYE GEÇİRİLDİ
Montrö anlaşmasının yürürlükte olduğu 78 yıl içinde Boğazlar'dan tek bir uçak gemisi geçişti; Varyag uçak gemisi. Ancak Güner'e göre, bu geminin geçişi de ancak "hülle" yoluyla gerçekleştirildi.

Varyag uçak gemisi önce hurdaya alındı, ardından "eğlence gemisine çevrilecek" denilerek Çin'e satıldı. Dolayısıyla Varyag Çin'e gitmek üzere Boğazlar'dan geçerken, "savaş gemisi" statüsünde değil, "eğlence gemisi" statüsünde gösterildi. Çin ayrıca Türkiye'ye o dönemde, Varyag'ın donanmasına dahil edilmeyeceği konusunda resmi güvence de verdi.

İkinci istisna ise, SSCB döneminde Amiral Kuznetsov uçak gemisi için yapıldı. Ancak Kuznetsov, "uçak gemisi" olarak değil, "hava yetenekli muhabere kruvazörü" olarak deklare edildi. Böylece, Boğazlar'dan geçişi sağlandı.

SAVAŞ GEMİLERİ KAÇ TON
Emekli Oramiral Güner, savaş gemilerinin genel tonajlarını da bloğunda şöyle paylaştı:

Harp Gemileri için Örnek Tonajlar (değişmekle beraber genelleme yapılmıştır)

Uçak Gemisi 30-50.000 Ton
Krüvazor 8-12.000 Ton
Muhrip 4- 8.000 Ton
Fırkateyn 4- 5.000 Ton
Çıkarma gemisi 8-20.000 Ton