"Abideleri görmeden kitabı yayınlamak istemedim"

ULANBATOR (AA) - ALP ÖZDEN - Uluslararası Balkan Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Mehmet Dursun Erdem'in Moğolistan'daki Bilge Kaan, Kültigin ve Tonyukuk abideleri ve "Göktürkçe"yle ilgili hazırladığı kitap iki haftaya kadar basılacak.

Erdem, AA'ya yaptığı açıklamada, "Köktürkçe (Göktürkçe)" ile ilgili kitabının 20 yıllık çalışmalarının ürünü olduğunu söyledi.

Kitabın iki yıldır baskıya girmek için beklediğini ifade eden Erdem, "Beklemesinin sebebi şu: Üç abideyle ilgili 600 sayfanın üzerinde bir kitap. Ama bu abideleri görmeden bu kitabı yayınlamak istemedim." dedi.

Meclis Başkanı Mustafa Şentop’un himayesinde bu yapıtları görmenin, gerekli çalışmaları ve gözlemleri yapmanın, resimlerini çekmenin mümkün olduğunu belirten Erdem, "Artık iki hafta içerisinde de basılacak ve bilim dünyasına, Türk toplumuna bu eser Mustafa Şentop hocamızın himayesinde kazandırılmış olacak." diye konuştu.

Kitapta, dönemin tarihi bilgileriyle, abidelerde geçen bilgilerin bulunduğunu, Çin kaynaklarında geçen bilgilerin olduğunu anlatan Erdem, şunları kaydetti:

"Kitaba Göktürk alfabesinin özellikleri, harfleri ve karşılıkları konuldu. Asıl inceleme kısmında biz bunu ilk defa yaptık. 150 yıldır Göktürk abidelerinin üzerine çalışılıyor. Okumalar, kelimeler, yorumlar, anlamlar, çok farklı görüşler var. Biz her cümlenin, abidelerde geçen harfleriyle birlikte baskısını yaptık. Altına transkripsiyon dediğimiz harf çevirisini yaptık. Altına bu harf çevrimini yorumladığımız transliterasyon yaptık. Onun altına da Türkiye Türkçesine sadeleştirilmiş şeklini koyduk. Cümledeki kelime ve eklerin hem şekil olarak hem de anlam olarak etimolojisini ortaya koyduk. Bir kelimenin anlamıyla ilgili birbirine ihtilaflı görüşler var. Bunların hepsine kitapta yer verdik. Kendi fikirlerimizi de ortaya koyduk. Şekil ve anlam olarak bugüne kadar bu kitabelerdeki bir kelime hakkında kim ne dediyse bu kitapta var. Bunun üzerine bir de her kelime ve ekin, tarihi Türkçelerindeki karşılıklarını ve bugün 32 Türk lehçesindeki karşılıklarını da koyarak her kelimeyi ve eki, bu şekilde inceledik. Bu üç abideyle ilgili hakikaten güzel bir eser oldu.

Bilge Kağan, Kültigin ve Tonyukuk abideleri bu kadar geniş, bütüncül, ilk metinler. Bu anlamda Türkçenin ilk yazılı metinleri. Eski Türk tarihini bunlardan ve kısmen Çin kaynaklarından öğreniyoruz. Dolayısıyla bu metinler bizim için kendi kökümüzü ortaya koyan her şeyimiz."

Kitabın adının "Köktürkçe" olduğunu aktaran Erdem, "Tarihçilerden kalan bir isimlendirme olan 'Göktürkçe' yanlıştır. 13. yüzyıldan sonra kelime başındaki 'k'ler Oğuz Türkçesinde 'g' olmuştur. Dolayısıyla orijinal ismi ‘Köktürkçe’dir. Dolayısıyla biz de kitabımızın ismini böyle koyduk." dedi.

-Milletvekillerine bilgi verdi

Erdem, TBMM Başkanı Mustafa Şentop'un gezisine katılan milletvekilleriyle birlikte Tonyukuk abidesini ziyaret etti.

Burada milletvekillerine bilgi veren Erdem, Tonyukuk Anıtı’nın ise 726'da Bilge Kaan ve Kültigin'den 8-10 sene önce Tonyukuk hayattayken dikildiğini belirtti.

Tonyukuk abidelerinin metnini vezir, başkomutan ve danışman olan Tonyukuk'un bizzat yazdığını ifade eden Erdem, hatta metnin sonunda "Ben yaşlandım" diyerek, görevinden ayrılacağını, dolayısıyla kendi kaleminden 726'ya kadar geçen olayları anlattığını aktardı.

Tonyukuk abidesinin, "bu niteliklere sahip dikilen ilk abide" özelliğini taşıdığını bildiren Prof. Dr. Erdem, "Bizim genel olarak bildiğimiz Bilge Kaan, Kültigin ve Tonyukuk abidelerinden ilki Tonyukuk abidesidir. 'Türk' kelimesinin ilk kez geçtiği abidedir." bilgisini verdi.

Bilge Kaan ve Kültigin abidelerinde de "Türk" kelimesinin geçtiğini, ancak Tonyukuk'un ilk dikilen abide olduğunu ve bu ilk dikilen abidede belirgin şekliyle "Türk" kelimesinin yer aldığını anlatan Erdem, "Yazılar Bilge Kaan ve Kültigin anıtlarına göre çok daha net, okunaklı ve çok daha az yıpranmış. Hakikaten mükemmel durumda diyebiliriz. Bazı yerleri silinmiş ama harika bir metin." dedi.

Bilge Kaan ve Kültigin anıtlarından farklı olarak Tonyukuk anıtının Çince tercümesinin bulunmadığını aktaran Erdem, "Mesela Bilge Kaan ve Kültigin taşlarının arkasında metinlerin Çince özetleri vardır. Ama bunda tamamen Türkçe, Çince tercümelerini göremiyoruz. Tonyukuk Anıtı açık havada duruyor, inşallah TİKA bunu güzel bir şekilde kapatacak." diye konuştu.