Afganistan'da zenne geleneğinin karanlık yüzü

Rüstem Kobil

BBC Dünya Servisi

BBC tarafından hazırlanan bir belgesele göre, Afganistan'da genç erkekleri cinsel tacize maruz bırakan eski bir gelenek, ülkenin tümünde artış kaydediyor.

Geceleri geç saatlerde düzenlenen davetlerde, erkek çocuklar kadın giysisi giyerek davetteki erkekler için dansediyor.

Çoğuna yapma göğüsler, ayaklarına zilli halhallar takılıyor. Çevredekiler dansçıya para takıyor.

Bu, kadınlarla erkeklerin aynı sosyal ortamlarda buluşmadığı Afganistan'da, çok eskiden beri uygulanan bir gelenek. Zaten baçabaze, kelime anlamı olarak, 'oğlanla oynamak' demek.

Ama işin rahatsız edici tarafı, bu davetlerin sona ermesinden sonra erkek çocukların otellere götürülmesi ve bazen birkaç erkekle birlikte cinsel ilişkiye girmek durumunda kalmaları...

Davetlerde oynatılan genç erkekler, genellikle yetimler ya da yoksul ailelerin çocukları. Erkek çocuklarına kadın giysileri giydirip oynatan erkeklerse, genellikle zengin ve güçlü konumlardaki insanlar.

Konuşulmayan gerçek Ancak Afganların 'baça' diye adlandırdıkları bu zennelerden yaşadıklarını anlatmaya razı olacak birini bulabilmek kolay olmadı.

Nihayet Afganistan'ın kuzeyindeki arpa tarlalarında bir çocuk ona yaşadıklarını anlatmayı kabul etti.

Asıl ismi gizli tutulan 15 yaşındaki bu çocuktan Ümit diye bahsedeceğim.

Ümit, annesinin işsiz olduğunu anlatıyor. İki tane de küçük erkek kardeşi varmış. Davetlerde zennelik yaptığını işittiğimi söylüyorum Ümit'e. Doğruluyor. Davetlere çağrılırsa kadın kıyafeti giyerek gidip oynadığını anlatıyor. Bunun karşılığında kendisine 50 ila 100 afgani yani 1-2 dolar veriyorlarmış.

Özel davetlerde oynamaya 10 yaşındayken başlamış. Babası öldüğünde... Bazen geceleri aç açına yattıklarını anlatıyor. Günde iki dolar getirecek iş yaptığında yiyecek alabiliyorlarmış.

Ümit, bu adamların kendisiyle cinsel ilişkiye girdiklerini söylüyor. Canı yanıyormuş. Büyük acı çekiyormuş.

Ancak polise ya da başka bir merciye gitmemiş. Kendisini istismar edenlerin zengin adamlar, genellikle de işadamları olduğunu anlatıyor... Bu insanların çok zengin olduklarını ve polisin bunlara birşey yapamayacağını söylüyor.

Bu bölgede, baçabaze yani zenne oynatma geleneğinin gayet yaygın olduğu açık. Yetkililerin erkek çocuklarını korumak için ne yaptıklarını öğrenmek amacıyla, Cuzcan eyaleti Emniyet Müdür Yardımcısı Muhammed İbrahim'le buluşuyorum.

"Son 4 - 5 yıldır hiçbir baçabaze olayı meydana gelmedi. Bizim bölgemizde artık böyle birşey olmuyor. Emniyet güçlerinde 30 yılı aşkın zamandır çalışıyorum, böyle bir olayla karşılaşmadım ben." diyor.

Düğünlerde görmek güç değil Muhammed İbrahim 30 yıllık meslek hayatında baçabaze geleneğinin uygulandığına tanık olmadığını söylüyor ama, ben, Afganistan'ın kuzeyinde bir davette zenne oynatıldığını görmenin gerçekten de zor olup olmadığını araştırmaya koyuluyorum.

Anhoy yöresinde bir düğün olduğunu öğreniyorum. Orada zenneler olabilirmiş. Beni düğüne götürenler, hazırladığım program hakkında kimseye birşey söylemememi tembih ediyorlar.

Düğün, saat dokuzda, köy gençleri arasında güreş müsabakasıyla başlıyor.

Sonra, saat geceyarısını geçince hava değişiyor. Hemen ardından parlak mor elbiseli bir erkek çocuk ortadaki piste çıkıyor ve kolları havada, döne döne dansetmeye başlıyor.

Dansı izleyenler arasında küçük erkek çocuklar da var. Arkalarındaysa, çocuğun dansından gözlerini ayıramayan daha yaşlı adamlar. Kadın giysileri giymiş bir erkek çocuğun orta yerde oynamasını büyük bir zevkle seyreden yüzlerce adamı izlemek, beni huzursuz ediyor.

Afganistan'da derin kökleri olan İslami geleneklere ters düşen bir görüntü bu...

Peki ya Afgan hükümeti bu işe ne diyor? Kuzey Afganistan milletvekili Abdülkabir Uçkun, öteden beri bu konu hakkında konuşan bir siyasetçi. Ama hükümetteki bakanların bile, sorunla yüzleşmeye utandıklarını söylüyor.

"İktidara gelen yeni hükümetle birlikte baçabaze geleneğinin ortadan kaybolacağını umuyorduk. Maalesef, Afganistan'ın hemen her bölgesinde artıyor bu âdet... Yerel yetkililerden bunu durdurmalarını istedim; ama hiçbir şey yapmıyorlar. Yetkililerimiz böyle birşey olduğunu itiraf etmeye bile utanıyorlar. Baçabaze yaptıkları için cezalandırılmış kimse görmedim ben..." diyor.

İslami değerlerin büyük ağırlık taşıdığı ülkede bu geleneğe nasıl bakıldığını ülkenin en önemli dini merkezlerinden Mezar-ı Şerif'te, Ali Camii'nin Büyük Mollası'na soruyorum.

"Baçabaze İslam açısından caiz değildir. Aslında çocuk tacizidir. Ama adalet sistemimiz çalışmadığı için yaşanıyor" yanıtını alıyorum.

Büyük Molla, "Bu ülke yıllardır kanunsuz ve sorumlu kişi ve kurumlar çocukları koruyamıyor" diyor.

Oynatılan oğlanlar küçük yaştayken, özellikle yoksul ve zor durumdaki ailelerin 'güzel', 'feminen görünüşlü' çocukları arasından seçiliyor. Sokaklarda arayışa girişen kişiler, çocuklara para ve yiyecek vadediyor.

Kabil'deki Bağımsız İnsan Hakları Komisyonu bu sorunu ele almaya çalışmış.

Ancak ülkenin her yerinde çocukların sokaklarda olduğuna, gelir edinmek için her işi kabul etmek durumunda kaldıklarına dikkat çekiyor.

Baçabazenin yani zenne oynatmanın ne kadar yaygın olduğunu saptamak imkansız. Bu konuda henüz hiçbir çalışma yapılmamış.

Ama ben, bir hafta içinde üç ayrı davete gittim ve hepsinde de zenne olarak oynayan genç erkeklerle karşılaştım...