AKM: Fotoğraflarla dünden bugüne İstanbul'un ikonik yapısı

Not: Bu haber BBC Türkçe'de ilk olarak 27 Mart 2015'te yayımlandı.

İstanbul Taksim Meydanı'nda yer alan ve yıkılıp yeniden inşa edilen Atatürk Kültür Merkezi (AKM) Cumhuriyet'in 98. yıl dönümünde bugün açılıyor.

Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy, tanıtım toplantısında AKM'nin yeni inşasının yaklaşık 2 milyar TL'ye mal olduğunu söyledi.

Bugün Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın da katılacağı bir törenle açılacak olan yeni AKM, 5 bloktan oluşuyor ve 14 bin 400 metrekare taban alanına sahip.

10 Şubat 2019 tarihinde temeli atılan yeni yapının içerisinde 2 bin 40 kişi kapasiteli opera salonu, 802 kişilik tiyatro salonu, sergi salonları, 20 bin kitaplık kütüphane, Yeşilçam sineması, müzik kayıt stüdyosu, ofisler, restoran ve kafeler bulunuyor.

Bakan Ersoy, "Toplam maliyeti yaklaşık 2 milyar lira olan yeni Atatürk Kültür Merkezi için 'kapsamlı' ifadesi oldukça yetersiz kalıyor diye düşünüyorum. Biz teknoloji olarak en son teknolojiyi kullanıyoruz. Dünyanın sahne teknolojileri konusunda en ileri teknolojisini kullanan firma ile anlaştık. Dünyadaki emsalleriyle kıyaslanamayacak kadar uygun şartlarla mal etmeyi başardık" dedi.

Türkiye'nin ilk opera binası olma özelliği taşıyan AKM'nin tarihini anlatan bir fotoğraf albümü hazırladık.

Türkiye'nin ilk opera binası olarak tasarlanan Atatürk Kültür Merkezi,'nin temelleri 1946 yılında atıldı. İlk projesi Mimar Feridun Kip ile Mimar Rüknettin Güney tarafından çizildi. Ancak maddi kaynak yetersizliği nedeniyle inşaat yedi yıl sonra Bayındırlık Bakanlığı'na devredildi.

Bayındırlık Bakanlığı, Almanya'da tiyatro binaları üzerine doktora yapan Mimar Hayati Tabanlıoğlu'nu yeni proje mimarı olarak görevlendirdi. 1956'da Tabanlıoğlu projesiyle inşaata devam edildi.

İnşaat 1969'da tamamlandı ve bina işletme amacıyla İstanbul Devlet Opera ve Balesi ile İstanbul Devlet Tiyatrosu müdürlüklerine verildi. Yapı, İstanbul Kültür Sarayı adıyla gösterime açıldı.

Açılışta Ferit Tüzün'ün Çeşmebaşı Balesi ile Verdi'nin Aida Operası sahnelendi. Açılışa dönemin Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay, Başbakan Süleyman Demirel, Meclis ve Senato başkanları, milletvekilleri ve eşleri katıldı.

27 Kasım 1970'de Arthur Miller'ın Cadı Kazanı adlı oyunu oynanırken binada yangın çıktı. Can kaybı olmadı ancak binanın tüm sahne ve seyirci bölümleri büyük hasara uğradı.

Ayrıca "IV. Murat" oyunun galası için Topkapı Sarayı'ndan getirtilen padişaha ait kaftan, değerli bir Kuran ve onu resmeden bir tablo da yandı.

Mimar Tabanlıoğlu'nun onardığı bina sekiz yıl sonra 6 Ekim 1978'de ikinci kez, bu sefer İstanbul Atatürk Kültür Merkezi adıyla işletime açıldı.

1 Kasım 1999'da İstanbul 2 No'lu Koruma Kurulu, AKM'yi 1. grup kültür varlığı olarak tescil etti.

2005'te dönemin Kültür ve Turizm Bakanı Atilla Koç, binanın ekonomik ömrünü tamamladığını söyledi, yıkımını önerdi. Öneri gerek sanat gerek mimarlık çevrelerinden gerekse seyirciden yoğun muhalefetle karşılaştı. Yıkım gerçekleşmedi.

Atatürk Kültür Merkezi, 31,702 metrekarelik arsa üzerinde 14,616 metrekarelik bir alana inşa edilmişti. Binada 1307 kişilik Büyük Salon, 502 kişilik konser salonu, 296 kişilik tiyatro salonu, 206 kişilik sinema salonu ve 1993'te eklenen 190 kişilik "Aziz Nesin Sahnesi" bulunuyordu. Üst katlarda büyük bir sergi salonu da vardı.

AKM 31 Mayıs 2008'de tadilat nedeniyle kapatıldı. Son gösterim Uluslararası İstanbul Tiyatro Festivali kapsamında sahnelenen Danimarka yapımı "Operation: Orfeo" adlı oyundu.

AKM yenileme projesi Tabanlıoğlu Mimarlık'a verildi. Hazırlanan ilk proje, Kültür Sanat ve Turizm Emekçileri Sendikası'nın açtığı dava sonucunda yargı kararıyla iptal edildi.

Binanın olduğu gibi korunarak yenilenmesi ve güçlendirilmesi için ilgili tüm taraflar arasında 2009'da bir protokol imzalandı.

Restorasyonu yapmak üzere projenin ilk mimarı Hayati Tabanlıoğlu'nun oğlu Murat Tabanlıoğlu görevlendirildi.

Şubat 2012'de Sabancı Vakfı tadilata 30 milyon liralık katkı sağlamayı taahhüt etti. Restorasyon çalışmaları başladı. Açılışın 29 Ekim 2013 Cumhuriyet Bayramı'nda yapılması planlanıyordu.

Mayıs 2013'te restorasyon çalışmaları Kültür Bakanlığı kararıyla durduruldu.

Gezi Parkı olayları sırasında AKM'nin ön cephesi birçok farklı parti ve grubun flama ve bayraklarıyla donatıldı, AKM, Gezi olaylarının sembol fotoğraflarından biri haline geldi.

Yıllar sonra ilk kez şantiye alanına girenler, AKM'nin son halini gösteren fotoğrafları kamuoyuyla paylaştı.

Gezi olaylarından sonra AKM bir yılı aşkın süre polis karakolu olarak kullanıldı. Mimarlar Odası, Nisan 2014'te binanın polis karakolu olarak kullanılmasına karşı suç duyurusunda bulundu. Ekim 2014'te kovuşturmaya yer olmadığına dair karar verildi.

Mart 2015'te #AKMdeyiz girişimi kuruldu ve binanın güçlendirme ve iyileştirme çalışmalarının derhal başlamasını talep etti. 27 Mart'ta "Kapattınız, işgal ettiniz, talan ettiniz! AKM'yi istiyoruz!" diyerek bir suç duyurusunda bulunuldu.

Mart 2018'de yeniden yapılmak üzere yıkılan yapı için Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan "AKM için de çok bağırdı Geziciler. İstediğiniz kadar bağırın çatlayın patlayın yıktık" ifadelerini kullandı.

Yeni yapının temeli 10 Şubat 2019 tarihinde Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından atıldı. Törende konuşan Erdoğan, "AKM milletin değerleriyle, inancıyla insanımızın tarihi ve kültürüyle kavgalı Jakoben zihniyete karşı dikilmiş bir zafer anıtı olacak" dedi.

Yeni AKM, temelinin atılmasının ardından yaklaşık 32 ayda tamamlandı. Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy, AKM'nin yeni inşasının yaklaşık 2 milyar TL'ye mal olduğunu söyledi.

Yeni AKM, Mimar Sinan'ı konu alan "Sinan" Operası ile perdelerini açacak. Librettosunu, Halit Refiğ'in "Koca Sinan" adlı eserinden yola çıkarak Bertan Rona'nın kaleme aldığı eserin rejisörü ise Vincenzo Grisostomi Travaglini. Eserin müziklerinde ise Hasan Uçarsu imzası var.

AKM'nin açılışı sonrasındaki etkinliklerinin arasında 31 Ekim'deki Londra Filarmoni Orkestrası konseri de yer alıyor. Orkestrayı Robin Ticciatti yönetecek.