Türk dilinin zengin hazinesi, 4 bin sayfalık dev bir sözlükte bir araya getiriliyor. Türk Dil Kurumu'nun (TDK) hazırladığı ve 570 bin 723 sözcüğün yer alacağı Büyük Türkçe Sözlük'ün bu yıl sonunda basılması planlanıyor.
TDK'nın günümüz Türkçesine ait kelimeleri içeren çalışması olan Büyük Türkçe Sözlük'te TDK'nın Güncel Türkçe Sözlüğündeki 117 bin kelimenin yanında, bilim ve sanat terimlerinden yer adlarına, kişi adlarından Türkçe ağızlarındaki sözcüklere kadar her türlü söz varlığı bulunabilecek.
Büyük Türkçe Sözlük'te, TDK tarafından değişik tarihlerde hazırlanan, Bilim ve Sanat Terimleri Sözlüğü'ndeki 188 bin 866, Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü'ndeki 217 bin 736, Yer Adları Sözlüğü'ndeki 37 bin 424 ve Kişi Adları Sözlüğü'ndeki 9 bin 697 kelime yer alacak.
GEÇMİŞTEN BUGÜNE SÖZLÜK ÇALIŞMALARI
TDK Başkanı Prof. Dr. Şükrü Haluk Akalın, çalışmaları devam eden Büyük Türkçe Sözlük ile ilgili bilgi verirken, kurumun sözlük çalışmalarının kuruluş yıllarında başladığını ve TDK'nın ilk sözlüğünün Türkçe baskısının 1945 yılında yayımlandığını söyledi.
TDK'nın bilim, sanat terimlerini, yerel ağızları, yer ve kişi isimlerini içeren sözlüklerinin değişik tarihlerde hazırlandığını anlatan Akalın, sanal ortamda da Güncel Türkçe Sözlük'ü hizmete sunduklarını kaydetti. Akalın, Büyük Türkçe Sözlük'e olan ihtiyacın nasıl ortaya çıktığını ise şöyle aktardı:
"Güncel Türkçe Sözlük, yayımlandıktan sonra vatandaşlarımız burada her türlü sözcüğü, örneğin adlarının anlamını veya yörelerinde kullandıkları yerel sözcükleri aramaya başladılar. Mahkemeden eline bir kağıt alıp gelen vatandaş, o kağıtta geçen bir hukuk terimini burada arıyordu. Ayrıca, deyimler, atasözleri aranıyordu. Ama bütün bunların tek bir sözcük veri tabanında bulunmadığı bir dönemdi bu...
Oysa insanlar karşılarına çıkan her sözcüğü arayabilecekleri bir sözlüğe başvurmak istiyorlardı. Bir terimin hukuk terimi sözlüğünde mi yoksa ticaret terimleri sözlüğünde mi bulunduğunu bilemiyorlardı. Bunun için biz öncelikle 'Büyük Türkçe Sözlük' adıyla sanal ortamda sözlüğümüzü kullanıma açtık. Bu sözlükte yazı dilimizin söz varlığının yanı sıra, bölge ağızlarımızın söz varlığı, deyimlerimiz, ata sözlerimiz, terimlerimiz, yer adlarımız, kişi adlarımız, bütün bunların hepsi yer alıyordu ve 617 bin kelimeden oluşan sözlüğümüz 20 Ekim 2008 tarihinde 6. Uluslararası Türk Dili Kurultayı'nda Başbakan Recep Tayyip Erdoğan tarafından kullanıma açıldı."
"TÜRKÇENİN YÜZ AKI"
Değişik ülkelerin kendi dillerinde kısaltılmamış temel sözlüklerin bulunduğunu belirten Akalın, "Örneğin, İngilizcenin kısaltılmamış sözlüğünde 700 bine yakın bir kelime vardır" dedi.
Sözlükte yer alacak tüm kelimeleri bir araya getirdiklerini ve standart "A-4" ebatlarındaki kağıtlara basılan sözlük taslağını hazırladıklarını aktaran Şükrü Haluk Akalın, "Hazırladığımız söz varlıklarının bilgisayardan yaklaşık 27 bin sayfa olarak çıkışını aldık. Şimdi bu söz varlığının basılmasına sıra geldi" diye konuştu.
Sözlük basıldığında yazıların diğer dillerdeki benzerlerinde olduğu gibi küçültüleceğini ve sözcüklerin her sayfada en az 3 sütunda toplanarak düzenleneceğini ifade eden Akalın, ayrıca sözlükte resimlerin de bulunacağını söyledi.
Bu dev çalışmanın Türk dilinin "kısaltılmamış tam sözlüğü" olacağına işaret eden Akalın, "Burada yıllardır bunun için çalışmalar yapılıyordu. Bu sözlük, Türkçenin, günümüz Türkçesinin bir söz hazinesi. Burada aranan her kelime bulunabilecek" sözleriyle Büyük Türkçe Sözlük'ün Türkçeye kazandıracaklarını özetledi. Bu sözlüklerin diğer ülkelerdeki benzerlerinin kütüphanelerin baş köşelerinde bulunduğunu ve özel rahlelerde üzerinde kullanıma sunulduğunu anlatan Akalın, sözlüğü şöyle tanıttı: "İşte hayalimiz olan, benim de en büyük hayalim olan, Türkçenin en büyük sözlüğü Büyük Türkçe Sözlük artık basılmaya hazır. Kuruluşumuzdan bu yana gerçekleştirdiğimiz çalışmalara yeni katkılarla ortaya konulmuş olan Büyük Türkçe Sözlük, Türkçenin yüz akı olacak. Aslında, diller arasında bir yarış yapmak doğru değil. Çünkü her dilin söz varlığı kendi dünyasına yetmektedir. Her dil kendi alanında zengindir. Ama, 'Türkçenin söz varlığı son derecede kısırdır ve Türkçe, bilim, sanat, felsefe dili değildir' gibi Türkçenin gücünden haberdar olmayanların, Türkçeyi yeterince tanımayanların sözlerini yıllardır duyduk. Türkçe, söz varlığı bakımından zengin, güçlü bir dil. İşte bu Türkçenin gücü. Türkçenin söz varlığının zenginliği. Burada bizim tarihsel söz varlığımız yok. Bu, günümüzün sözlüğüdür."
TDK'da 76 yıldır çalışan yüzlerce kişinin göz nuru, alın teri, emeği ve bilgi birikimiyle ortaya koydukları söz varlığının artık somut hale geleceğine işaret eden Akalın, kontrollerin ardından sözlüğün baskı işlemlerini başlatacaklarını kaydetti.
Amaçlarının bu sözlüğü, Ulu Önder Mustafa Kemal Atatürk'ün Dolmabahçe Sarayı'nda 1. Dil Kurultayı'nı topladığı gün olan 26 Eylüle yetiştirmek olduğunu vurgulayan Akalın, "Ancak herkes takdir eder ki bu kolay bir iş değil. Bu yıl sonuna kadar sözlüğü yayımlamayı amaç edindik. Daha farklı bir söyleyişle bu hedefe kilitlendik" diye konuştu.