Bu rehberden faydalanırken her çocuğun kendi hızında büyüdüğünü, kimi alanlarda yaşıtlarına göre daha geriden gelen bir çocuğun kimi diğer alanlarda yaşıtlarının ötesine geçebildiğini unutmayın. Yazının sonundaki “dikkat edilmesi gerekenler” bölümü, hangi durumlarda uzman görüşü almanızın faydalı olacağına dair bilgiler içerir.
SOSYAL DUYGUSAL VE BİLİŞSEL GELİŞİM
• 6-12 yaşlarındaki bir çocuk artık kendisine bakabilmek için bir yetişkine bağımlı olmadığını bilir. Kendine has özellikleri ve yetenekleri keşfetme, kendi kimliğini tanıma ve gerçekleştirme yolculuğundadır.
• Bu yaşlarda çocuğunuzun dünyası genişlemeye ve sosyal ilişkilerinin niteliği değişmeye başlar. Hayatına pek çok yeni arkadaş, öğretmen ve diğer yetişkinler girer. Eskiden hayatının büyük bir kısmını ailesi ile geçiren çocuğunuz artık kendine ait ayrı bir sosyal bir çevreye sahiptir. Bireysel dünyası kadar “grup arkadaşlıkları” da önem kazanmaya başlar.
• Bu yaşlarda çocuğunuz sosyal ilişkilerine daha da çok önem vermeye başlar. Arkadaşlarından onay almak, çevresi tarafından beğenilmek onun için daha önemli hale gelir. Bu yaş aralığındaki çocuğunuzun farklı ortamlarda farklı davranışlar sergilediğini görebilirsiniz. Bunun sebebi, insanların farklılıklarını anlamaya ve tanımaya çalışırken bir yandan kendi kimliğini ortaya çıkarma ve gerçekleştirme çabası içerisinde olmasıdır. Kendi kimliğini ortaya çıkarma yolculuğunda çocuğunuz farklı kimliklerde olmanın nasıl bir şey olduğunu deneyebilir.
• 12 yaşına yaklaştıkça çocuğunuz görünüşüne ve çevresinin onun hakkındaki düşüncelerine daha çok önem vermeye başlayabilir, çevresindekilerin onun en ufak hareketini bile gördüğünü ve izlediğini düşünebilir.
• 6-8 yaşları arasında çocuğunuz kendisinin ve başkalarının duygularının ve düşüncelerinin bir olmadığını anlar, bu sayede kendi duygu ve düşüncelerini başkalarınınkinden ayırabilir. “Sen öyle düşünüyorsun, ama ben böyle düşünüyorum” diyebilmesi mümkün olmaya başlar. İnsanların aynı olaya karşı farklı duygu ve düşünceler barındırabildiğini anlayabilmek, soyut düşünebilmek, olaylara farklı perspektiflerden bakabilmek empati becerisinin ve ahlaki gelişimin temelini oluştururlar.
• 8-10 yaşları arasında herkesin farklı duygu ve düşünceleri olabileceğini anlayabildikleri gibi, kendilerini başkalarının yerine koyabilmeye de başlarlar. İnsanların sahip olduğu farklı perspektiflerin ve bakış açılarının altında farklı kişilik özelliklerinin yattığına dair farkındalıkları da gelişmektedir.
• 10 yaşından itibaren çocuklar artık aynı anda hem kendi, hem de başkalarının bakış açıları üzerinde daha derin analiz yapar, arkadaşlık kurarken insanların karakterlerini ve bakış açılarını da dikkate alırlar. Bir kişinin bir olaya nasıl tepki verebileceğine dair tahminler yürütebilir, davranışlarını ona göre düzenleyebilirler. İnsanların farklı ve benzer davranışları ve karakter özellikleri hakkında düşünme becerileri gelişmiştir.
• Gelişen soyut düşünce becerileri ile çocuklar bu yaşlarda soyut kavramlar ile ilgili korkular geliştirebilirler; ayrılık, arkadaş ilişkileri, ölüm, reddedilme, okul başarısı, vb.
FİZİKSEL GELİŞİM
• Okul çağına gelen çocuğunuz artık fiziksel olarak daha aktif ve daha girişkendir. Farklı aktiviteler denemekten, vücudunun sınırlarını zorlamaktan keyif alır.
• Her yaşta olduğu gibi bu yaşta da koordinasyon, denge, dayanıklılık ve ince/kalın motor becerilerinin gelişimi çocuktan çocuğa farklılık gösterebilir. Bunun sonucu olarak çocukların yazı yazmaya, resim yapmaya, ya da sportif etkinliklere gösterdiği ilgi farklı olabilir.
• Çocukların bu yaşlarda vücutlarına olan farkındalıkları artar ve kendi vücutlarına karşı pozitif ve negatif algıları oluşmaya başlar. Kız çocukları 12 yaşına yaklaştıkça makyaja ve bakıma ilgi duymaya başlayabilirler.
• Vücut gelişimi ile birlikte cinsel farklılıklar da daha belirgin bir şekilde ortaya çıkmaya başlar. Kızların göğüsleri, erkeklerin cinsel organları büyümeye ve vücutlarında tüyler çıkmaya başlar.
NELER YAPABİLİRSİNİZ
• Çocuğunuzun hayatı boyunca faydalanacağı sağlıklı alışkanlıkların birçoğu bu yaşlarda oturur. Bu dönemde çocuklarınızı mutlaka günde en az 1 saat spor yapması için teşvik edin. Gelecek yıllarda ortaya çıkabilecek pek çok sağlık sorunu bu yaşlarda gelişen sağlıklı alışkanlıklar ile engellenebilir.
• Çocuğunuz gelişen ve değişen vücuduyla ilgili sık sık sorular sorabilir. Bu sorulara nasıl yanıt verebileceğiniz ile ilgili önceden bilgi sahibi olmanız işinizi kolaylaştıracaktır. Sorduğundan daha fazlasını vermediğinizden ve endişeli yanıtlar vermediğinizde emin olun. Merak ettiği konuları doğal karşılamanız, geçiştirmek yerine açıklayıcı olmanız önemlidir.
• Kendi kimliğini tanıma yolculuğundaki çocuğunuz için yeteneklerini, ilgi alanlarını gerçekleştirebilmek ve ortaya koyabilmek önemlidir. İlgi duyduğu konularda onu desteklemeye özen gösterin, başarılı olduğu zamanlarda bunu görün ve onu teşvik edin. İyi olduğu, yetenekli olduğu alanları bulmakta zorlanıyorsa ona destek olun. Bu yaşlarda kendisini özel kılan yönlerini görmesi ve onları geliştirmesi önemlidir.
• Bu dönemde çocuğunuz yeni sosyal ortamlara dahil oldukça farklı durumlar deneyimler. Başarılı olduğu, değer gördüğü ortamlarda özgüveni gelişirken, onda stres yaratan ve kendisini ifade edemediği ortamlarda özgüveni zedelenebilir. Bu süreçte çocuğunuz ile iyi ilişkiler içinde olmanız, ona iyi gelmeyen bu gibi ortamlar hakkında sizinle rahatlıkla iletişim kurmasını ve desteğinizi almasını sağlar. Bu dönem ergenliğe hazırlık dönemidir; bu dönemde yaşanan stres ve duygusal gerginliklerin üstesinden gelinemediği durumlarda ergenlik dönemi zorlu geçebilir.
• Sınır koymanız gereken durumlarda, her yaşta olduğu gibi bu yaşlarda da anlayışlı ve empatik bir tonda konuştuğunuzdan, net ve tutarlı sınırlar koyduğunuzdan emin olun. Özellikle arkadaşlarının bulunduğu ortamlarda, başkalarının duyacağı şekilde sınır koymanız çocuğunuzu utandırır, size ve kendisine olan güvenini zedeler. Bunu özel bir yerde, sadece ikinizin duyacağı şekilde yapmaya çalışın.
• Çocuğunuzun vücudu gelişirken ve değişirken güvensiz hissetmesi normaldir, bununla başa çıkarken ebeveynlerini rol model olarak görür. Eğer siz kilonuza, makyajınıza, giydiğiniz kıyafetlere fazla önem verir, güzelliğinizin ve mutluluğunuzun bunlara bağlı olduğunu düşünür ve bunu çocuğunuza da hissettirirseniz, o da kendi vücuduna benzer şekilde bakmaya başlayabilir. Güzelliği ve mutluluğu vücudunuzun “yapabildiği kadarıyla” sağlıklı çalışıyor olması ile eşleştirmeye ve bunu çocuğunuza da hissettirmeye çalışın.
• Her yaşta olduğu gibi bu yaşta da çocuğunuzun özel alanına saygı duyduğunuzdan kesinlikle emin olun. Eşyalarını, çantasını ondan izinsiz karıştırmayın, kapısını çalmadan odasına girmeyin. Aranızda güvenli ve sıcak bir ilişki olduğu zaman çocuğunuz sizinle bilmeniz gereken her şeyi paylaşacaktır; eğer bu güveni kırarsanız pek çok şeyi gizlemenin yolunu da bulur.
DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN KURALLAR
• Çocuğunuzun bu yaşlarda görünüşüne önem vermesi sağlıklı gelişiminin bir parçasıdır; ancak verdiği önemin çok fazla olduğunu, günlük hayatını etkilemeye ve onda stres yaratmaya başladığını hissediyorsanız, çocuğunuzun görünüşünden bağımsız özelliklerini teşvik etmeye çalışın ve bunları ortaya çıkarması için ona destek verin.
• Eğer kendisini ifade edemediğini, bu yüzden stres yaptığını, agresifleştiğini, içine kapandığını, haksızlığa uğradığını ve hatta bazı ortamlarda hiç konuşmadığını fark ederseniz, mutlaka profesyonel destek alın. Çocuğunuz farkına varmadığınız pek çok konuda stres yaşayıp sizinle paylaşamıyor olabilir. Yemek, uyku, tuvalet, ve genel ruh halinde değişiklikler gördüğünüzde önce onunla iletişim kurmaya çalışın, eğer olmuyorsa bir uzmanla görüşmeniz faydalıdır. Anksiyete bozukluğu, depresyon ve benzeri durumların erken habercilerini gözden kaçırmamak gerekir.
• Dikkatini 15 dakikadan daha uzun bir süre koruyamadığını ya da uğraşmasına rağmen kolay öğrenemediğini fark ederseniz bu alanda da bir uzman görüşü almanızda fayda vardır. Dikkat eksikliği ve öğrenme bozukluğu varsa bu yaşta fark edilmesi ve müdahale edilmesi önemlidir.
• Çocuğunuzun hobileri olması sağlıklıdır; ancak tüm haftasonunu kurslarda, etkinliklerde geçirmesi sağlıklı değildir. Ara sıra boş zaman geçirmesini, serbestçe oynamasını, dinlenmesini sağlayın. Zamanı verimli geçirmek için sürekli bir şeyler öğrenmek gerekli değildir, boş vaktin keyfini çıkarmak ve kendi istediğini yapmak da verimli bir zamandır.
• Bu yaştaki çocuklar internette pek çok bilgiye rahatça ulaşabilirler. Girdiği siteler, oynadığı oyunlar ve izlediği filmler sizin kontrol edebildiğiniz alanın dışına çıkmasın. Cinsellik, şiddet, zorbalık ve uyuşturucu kullanımı içeren görüntüler çocuğunuzda ciddi travmalar yaratabilir, ve bu görüntülere ulaşmak bir çocuk için tahmin ettiğinizden çok daha kolaydır. Ekrana bakma zamanını da (yarım saatlik bölümler halinde, tek seferde değil) toplam en fazla 2 saat ile kısıtlamalısınız.
• Her yaşta olduğu gibi bu yaşta da ailecek etkileşim içerisinde olacağınız oyunlar oynadığınızdan ve etkinlikler yaptığınızdan emin olun. Her yaşın kendine göre zorlukları vardır; ancak çocuğunuz sizin desteğinizi ve sevgisini yanında hissettiği sürece aşamayacağı zorluk yoktur. İlişkinizi zedelemeden, aranızdaki sıcak ve güvenli bağı koparmadan da zorlukların üstesinden gelebilmek mümkündür.
Pelin Kılıç
Uzman Psikolog, Oyun Terapisti
Yeni Terapi
Cemil Topuzlu Cad No:20/6 Çiftehavuzlar, İstanbul
0216 407 1222 · info@yeniterapi.com
www.yeniterapi.com · facebook.com/yeniterapi