Kumbh, ağzı dar olan bir kap ya da güğüm anlamına geliyor. Sanskritçe olan bu kelime kova burcuyla da bağlantılıdır. Mela ise festival ya da toplanma anlamında kullanılıyor. Festivalin kökeni Vedik dönemine kadar uzanıyor ve kaynağını aslında Hint mitolojisinden alıyor. Bu mitolojide Hintlilerin yaratılış mitlerini ifade ediyor. Efsaneye göre, bir gün Tanrılar güçlerini kaybeder. Güçlerini geri kazanmaları ve ölümsüzlük iksiri için Amrita’yı ele geçirmeleri gerekir. Bunun tek yolu ise Süt Okyanusu’nu çırpmalarıdır. Ancak bu neredeyse imkansızdır. Bu nedenle iblislerden yardım alırlar ve içkiyi eşit bir şekilde paylaşmak üzere anlaşırlar. Tanrılar ve iblisler, Süt Okyanusu’nu çalkaladıkları sırada Amrita bir güğümün (Kumbh) içinde ortaya çıkar. İblisler Amrita’yı çalıp sadece kendileri için kullanmak isterler. Bu yüzden gökyüzünde çok büyük bir savaş başlar. İblisler ve tanrılar 12 gün 12 gece savaşırlar. Yeryüzündeki 12 yıla tekabül eden mücadelede Amrita, Hindistan’ın dört ayrı noktasına dökülür. Böylece Kumbh Mela’nın kutlandığı dört yer belli olur; Allahabad (Prayagraj), Haridvar, Uccain ve Nasik.
Kumbh Mela Festivali, üç yılda bir dört ayrı kentte ve her birinde 12 yılda bir kutlanmaktadır. Suda arınma organizasyonu olarak bilinen etkinliğe milyonlarca insan katılır. Ayrıca festivalin tarihi Ay, Jüpiter ve Güneş’in burçlar kuşağındaki konumu göz önüne alınarak hesaplanmaktadır. Jüpiter, kova (Kumbh) burcuna, güneş ise koç burcuna girince başlar. Kumbh Mela Festivali iki şekilde yapılır: Purna Kumbh (Tam Kumbh) 12 yılda bir Haridvar, Allahabad (Prayagraj), Nasik, Uccain’de, Ardh Kumbh (Yarım Kumbh) ise 6 yılda bir Allahabad (Prayagraj) ve Haridvar’da yapılır.
Festivalin yapıldığı zamanlarda arınma için özel tarihler vardır. Önceden belirlenen bu günlerde Hinduizm dinine mensup olan kişiler, kutsal sayılan Ganj Nehri ile Namuna nehirlerinin birleştiği yerde ilahiler söyleyip yıkanırlar. Bu nehirlerde yıkanmanın bedeni ve ruhu temizlediğini inanıyorlar. Bunlara ek olarak festivalde tahıl dolu çömlekler nehre batırılmaktadır. Böylece tahılların ve tohumların kutsandığı düşünülmektedir. 12 yılda bir yapılan ve 55 gün süren Kumbh Mela ayrıca devlet tarafından desteklenen bir organizasyondur. Devlet bu festival için kamplar, çadır kentler kurar ve ücretsiz yiyecek dağıtır.
2001 yılında düzenlenen Kumbh Mela’ya 60 milyon kişi katılım göstermiştir ve yaklaşık 40 milyon Hindu aynı anda Ganj Nehri’nde yıkanmıştır. 2013 yılında düzenlenen festivalde ise 55 milyon Hindu aynı anda Ganj Nehri’nde yıkanmıştır. Sıradaki Kumbh Mela Festivali ise 2022 yılında Haridwar’da düzenlenecektir.