1-Basitçe anlatacak olursak, kök hücre nedir? vücudumuza herhangi bir alanda iyileştirme/yenilemede nasıl bir rol oynar?
Kök hücreler; kendini yenileme, bulunduğu doku/organı onarma potansiyeline sahip öncül hücrelerdir. Yağ dokusu, kemik iliği ve embriyonik dolgularda bolca bulunur. Kök hücreler vücudumuzdaki bir yaranın iyileşmesinde, yaşlanma/yıpranma durumlarında onarım ve yenilenme görevi yaparlar. Vücudumuzdaki kök hücre sayısı doğum sonrası en yüksek oranda iken yaşlandıkça azalır.
2- Kök hücre tıpta hangi branşlarda kullanılıyor?
Kök hücre çalışma ve uygulamaları ülkemizde yenidir. Kök hücre, tıp uygulamalarında her uzmanlık dalının ilgisini çekmektedir. Yakın gelecekte yeni buluş ve bilgiler ışığında bazı hastalıkların tedavilerinin değişmesine hep birlikte tanık olacağız. Plastik Rekonstrüktif ve Estetik Cerrahi başta olmak üzere damar hastalıkları, nörolojik hastalıklar kan hastalıkları, göz hastalıkları ortopedik hastalıklar kök hücre uygulamalarına en çok ilgi gösteren branşlardır.
3-Plastik Cerrahi’de bu teknolojiden nasıl yararlanılıyor?
Plastik Cerrahi yağ dokusu ile yakından ilgilidir. Bölgesel incelme (liposuction) ameliyatları tamamen yağ dokusu üzerinde yapılır. Yakın dönemde, kurtulmaya çalıştığımız bu yağların kök hücre bakımından zengin olduğu keşfedildi. Güncel araştırmalar, kök hücrenin yağ dokusundan daha kolay ve daha çok sayıda elde edilebildiğini gösterdiği için, yağ dokusu günümüzde en popüler kök hücre kaynağı haline gelmiştir. Bundan dolayı kök hücre uygulamalarının bir ayağında mutlaka Plastik Cerrah’lar vardır.
Uygulama şöyle olur: Liposuction (yağ alma) ile alınan yağ dokusu steril şartlarda birtakım ayrıştırma işlemlerinden geçirilir. 1-2 saat süren işlem sonucunda “Vasküler Stromal Fraksiyon olarak adlandırılan bir hücre karışımı elde edilir. Bu hücre karışımında kök hücre oranı ortalama %30 civarıdır.
Bu hücre karışımı; Plastik Cerrahi’de yaşlılık, radyoterapi sonucu hasarlanan dokunun onarımı, doku kayıpları, doku yenilenmesi, meme onarımı ve büyütmede tek başına veya yağ dokusu ile birlikte kullanılmaktadır.
4) Bu işlem özel bir teknoloji/yasal koşul gerektirir mi?
“Bu işlem ancak özel şart ve ortamlarda yapılabilir”
Günümüzdeki yönetmelik ve kurallara göre yağ dokusu kimden alındıysa hücre karışımı sadece o kişiye enjekte edilebilmektedir. Bu karışımdaki kök hücrelerin ayrılması, çoğaltılması başka insanlara kullanılması yasaktır. İşlem tümüyle ameliyathane gibi steril şartlarda ve aynı mekanlarda başlanıp tamamlanmalıdır. Kök hücreli karışımın elde edilmesi sıradan laboratuvarlarda yapılamadığı gibi, alınan yağ dokusunun alındığı mekandan çıkıp farklı bir ortama taşınıp getirilmesi de yönetmeliğe aykırıdır.
5) Kök hücre tedavilerini her hekim uygulayabilir mi? Bu uygulamayı hangi uzmanlık dalları yapabilir?
Yağ dokusunun alınması işlem için hazırlanması bir Plastik Cerrah tarafından yapılmalıdır. Bu sırada oluşabilecek komplikasyonlar ile baş edebilmek bu uzmanlık alanının işidir. Ayrıştırma işlemi ise moleküler biyoloji alanında uzman bir biyolog denetiminde tam kapalı otomatik ya da manuel sistemlerde yapılmalıdır. Ayrıştırılan hücre karışımının içeriği belirlendikten sonra steril şartlarda kullanılmalıdır. Anlaşılacağı gibi olay özeldir ve özgün eğitim gerektirir.
6-)Bu teknolojinin risklerinden söz edebilir miyiz? Başka hastalıkları, örneğin kanseri tetiklemeyeceğini biliyor muyuz?
Bu işlem yakın geçmişte uygulanmaya başladığı için riskler de süreç içinde netleşmektedir. Kök hücre uygulaması ile verilen karışımın kanser yapmadığı bugün bilinmekle beraber, klinik olarak fark edilememiş kanserli bir bölgeye bu hücreler verildiğinde kanseri alevlendirebileceği düşünülmektedir.
7-)Devlet hastanelerinde bu yöntem kullanılıyor mu, uygulanabilir mi?
Şartlar sağlanırsa ve kuralına göre yapılabilecek ise devlet hastanesinde de teorikte yapılabilir. Ancak bu uygulama üniversite hastanelerinde bile çok az yerde yapılmaktadır. Estetik amaçlı kullanımı oransal olarak daha yaygındır. Sağlık uygulamaları tebliğinde ödeme kapsamında değildir yani devlet bu tür bir tedavinin ödemesini karşılamamaktadır.
Plastik, Rekonstrüktif ve Estetik Cerrahi Uzmanı Prof. Dr. İbrahim Vargel
Hacettepe Üniversitesi