Sinan Onuş
BBC Türkçe, Ankara
7 Haziran seçim kampanyası için aday listeleri bu haftasonu kesinleşiyor.
Kampanya ise partilerin seçim beyannamelerini açıklamalarıyla da ivme kazandı.
Adaylar da sokaklarda. Bu seçimlerin en belirgin özelliklerinden biri, gayrimüslim adayların sayısının çokluğu oldu.
Tıklayın - Milletvekili listelerinde göze çarpanlar
Tıklayın - AKP ve HDP'den stratejik aday listeleri
Tıklayın- HDP listesinde kadın adaylar ve azınlıklar öne çıkıyor
Tıklayın - CHP aday listesiyle değişim ruhunu yakaladı mı?
BBC Türkçe'nin araştırmasına göre,1964 yılından bu yana ilk kez birden fazla gayrimüslim adayın seçilme şansı yüksek.
Listelerdeki azınlık kökenli isimler içinde şansı en yüksek görülen aday Selina Özuzun Doğan. 38 yaşındaki aday, İstanbul'da 2. bölgede ilk sırada.
Halkların Demokratik Partisi ise, azınlık ve gayri müslim adaylar konusunda en zengin listeye sahip parti.
Ermeni cemaatinden Garo Paylan İstanbul'da 3. bölge, ikinci sıradan aday.
Filor Uluk Benli, 2. bölge onuncu sıradan, Murad Mıhçı da 1. bölge 11. sıradan HDP listesine girdiler.
Avrupa Parlamentosu eski milletvekili, Ezidi aday Feleknas Uca da Diyarbakır'da 4. sırada yer alıyor.
Adalet ve Kalkınma Partisi'nde ise Ermeni gazeteci Markar Esayan 2. Bölge 12. sıradan aday.
Peki siyasi partiler bu seçimlerde neden daha fazla gayrı müslim adayı göstermeyi tercih ettiler?
Azınlıklar konusunda araştırmaları bulunan yazar Rıfat Bali, bu soruyu yanıtlarken, "Liberal veya herkesi kucaklayıcı olarak kendini tanıtan siyasi partiler çoğunlukçu, çok kültürlücü, herkesi kucaklayıcı görünme adına oy potansiyeli olmamasına rağmen onları aday gösteriyor" görüşünü dile getiriyor.
Cumhuriyetin kuruluşundan bu yana azınlıkların temsiliyeti konusunda parlamentoda istikrarlı bir tablo oluştuğunu söylemek zor.
1935-1964 yılları arasında gayrimüslim azınlık mensubu milletvekilleri çok az sayıda da olsa TBMM'de yer bulabiliyor.
Ama sonraki 32 yıl azınlık kökenli milletvekillerinin TBMM'ye giremedikleri bir dönem yaşanıyor. 1996 yılında Cefi Jozef Kamhi, Doğru Yol Partisi'nden milletvekili seçilince bu dönem sonra eriyor, ama ardından da 2011'e kadar benzer bir durum yaşanıyor, TBMM'de gayrimüslim milletvekili yer almıyor.
2011 yılında seçimlere bağımsız giren ve bugün HDP Mardin Milletvekili olan Süryani Erol Dora, milletvekili seçilince TBMM'deki tek azınlık mensubu milletvekili oluyor.
Dora, HDP listelerinde Mardin 3. sıradan yeniden aday.
Peki partilerin aday gösterme konusunda istekli olmamalarının nedeni ne? Nüfuslarının düşük olması bundaki etkenlerden biri olabilir mi?
Azınlıklar konusunda uzman yazar Rıfat Bali, geçmişte gayri müslim azınlıkların nüfusunun az olmadığını belirtiyor ve "O zaman İstanbul'un nüfusu 15 milyon değil, 1 milyondu. Azınlık nüfusu da daha fazlaydı ve oransal olarak bir kıymetleri vardı" diye konuşuyor.
Kıbrıs krizi ve sonrasıTürkiye, 6-7 Eylül 1955'te başta Rumlar olmak üzere gayrimüslim azınlığa karşı İstanbul'da yaşanan saldırıların travmasını yaşamaya devam ediyor. Bu saldırılara rağmen de o dönemde gayrimüslim milletvekilleri Meclis'te yerlerini alıyor.
Rıfat Bali, 1925'ten sonra "kayda değer bir gelişme" olmadığını söylüyor, ama nüfusun azalması dışında 1964'te başlayan Kıbrıs krizi gibi nedenlerle azınlıkların konjonktürel açıdan toplum dışına itildiklerini söylüyor.
Bali, "Dolayısıyla siyasetçiler de onları unuttu. Zaten önemleri de azalmıştı" diyor.
'Biz de bu ülkenin vatandaşlarıyız'CHP'nin İstanbul'dan ilk sıradan aday gösterdiği Ermeni cemaatine mensup Selina Özuzun Doğan'ın babası Yervant Özuzun da eski bir siyasetçi. Selina Özuzun Doğan'ın adaylığında aslında onun payı büyük.
Yervant Özuzun, uzun yıllardır CHP'li. Geçmişte üç dönem belediye meclis üyeliği, iki dönem de Bakırköy Belediyesi başkan yardımcılığı görevini yürüttü.
BBC Türkçe'ye, kızının adaylığını önemsediğini söyleyen Özuzun, "Biz de bu ülkenin vatandaşlarıyız" diyor ve Selina Özuzun Doğan'ın adaylık sürecini şöyle anlatıyor:
"Genel Başkanın (Kemal Kılıçdaroğlu) her liste başına kadın kontenjanı açıklaması olmuştu. Biz de 'neden bizden biri olmasın' dedik ve kızıma önerdim. İsmini, genel merkeze bildireceğimi söyledim. O düşünmemişti, sürpriz oldu onun için. İyi de oldu. Bu, hem 'Yeni CHP'ye yakışan hem de bugünün dünyasıyla örtüşen bir durum oldu."
Yervant Özuzun, kendisinin neden aday olmadığını sorusuna ise "Yaşım 70'i geçti. 10 sene evvel olsaydı düşünürdüm ama Meclis'e gelip yapabileceğim hizmetin sınırına geldim. O nedenle bizden sonraki kuşaklar gelsin dedim" diye yanıt veriyor.
HDP'nin politikaları diğer partileri etkiledi mi?Seçimlere ilk kez parti olarak girecek HDP'nin, kadın ve 'öteki' olarak tarif edilen tüm renklerin siyasette temsil edilmesine yönelik vurgusu biliniyor. HDP'nin birçok kesimce olumlu karşılanan bu siyaseti, 'diğer partilerde de etkili olduğu için mi gayrimüslim adaylar bu kez çoğaldı' sorusu akla geliyor.
Yervant Özuzun, etkisi olduğunu düşünüyor. HDP'nin söylemlerinin Türkiye'nin değişiminin göstergesi olarak niteleyen Özuzun, "Tüm partiler de çağa uyacak" ifadesini kullanıyor.
Rıfat Bali ise "Hiç sanmıyorum" diyor.
Gayri müslim azınlıklara mensup kişilerin adaylıkları gündeme geldiğinde hangi cemaate mensup olduklarına ilişkin yorumlar, onların mesleki beceri ya da unvanlarından daha çok konuşuluyor.
Rıfat Bali, kendileri öyle hissetmese bile bu tür cemaatlere mensup kişilerin sadece gayrimüslim kimliğe indirgenmeleri nedeniyle aday olmaya çok sıcak bakmadıklarını söylüyor. Bali ayrıca gayrimüslim azınlıkların genel olarak her siyasi partiye eşit mesafede durmayı tercih ettiklerini aktarıyor.
Yervant Özuzun da gençlerdeki ilginin beklenen ölçüde olmadığını söylüyor ve ekliyor: "Teşvik ediyoruz ama gençler 20-30 yıl evvelki gibi politik değil."
Gayrimüslim milletvekillerinin yıllara göre dağılımYazar Rıfat Bali, 2009 yılında Toplumsal Tarih dergisinde "Cumhuriyet Döneminde Azınlık Milletvekilleri" başlıklı bir makale yayımladı. Bu makalede gayrimüslim milletvekillerini de ayrıntılı olarak ele aldı. Bali'nin, HDP Milletvekili Süryani Erol Dora'yı bizim eklediğimiz listesi şöyle:
Berç Türker (Keresteci), Ermeni, Bağımsız, 1935-1946
Nikola Taptas, Rum, Bağımsız, 1935-1943
Abravaya Marmaralı, Musevi, Bağımsız, 1935-1943
İstamat Zihni Özdamar, Türk, Ortodoks, Bağımsız, 1935-1946
Mihal Kayaoğlu, Rum, Bağımsız, 1943-1946
Avram Galanti Bodrumlu, Musevi, Bağımsız, 1943-1946
Nikola Fakaçelli, Rum, CHP, 1946-1950
Vasil Konos, Rum, CHP, TBMM'ye katılmadan istifa etti.
Salamon Adato, Musevi, DP, 1946-1954
Ahilya Moshos, Rum, DP, 1950-1954
Andre Vahram Bayar, Ermeni, DP, 1950-1954
Aleksandros Hacopulos, Rum, DP, 1950-1960
Zakar Tarver, Ermeni, DP, 1954-1960
Hanri Soryano, Musevi, DP, 1954-1957
Yusuf Salman, Musevi, DP, 1957-1960
İzak Altabev, Musevi, DP, 1957-1960
Hristaki Yoannidis, Rum, DP, 1957- 1960
Mıgırdiç Şellefyan, Ermeni, DP, 1957-1960
Erol Dilek, Musevi, Kurucu Meclis Devlet Başkanı Temsilcisi, 1961
Hermine Agavni Kalustyan, Ermeni, Kurucu Meclis Devlet Başkanı Temsilcisi, 1961
Kaludi Laskari Rum, Kurucu Meclis Devlet Başkanı Temsilcisi, 1961
Berç Sahak Turan, Ermeni, Cumhuriyet Senatosu Üyesi, 1961-1964
Cefi Jozef Kamhi, Musevi, DYP (sonra DTP), 1996-1999
Erol Dora, Süryani, HDP (bağımsız seçildi), 2011-2015