ADİL ABDURRAHİM/ÖMER ERDEM - ABD Kongre heyetinin, Sudan'da hükümetin yanı sıra muhalefet liderleri, gazeteci ve siyasi tutuklularla görüşmelerini de kapsayan temasları, "hükümetin imajını iyileştirmeyi amaçlayan" bir ziyaret olduğu gerekçesiyle muhaliflerce eleştiriliyor.
Sudan'da 3 ayı geride bırakan rejim karşıtı protestoların olağanüstü hal (OHAL) kararına rağmen sürdüğü bir dönemde, ABD Kongresinden bir heyet hafta sonu başkent Hartum'u ziyaret etti.
Cumhuriyetçi Partinin Temsilciler Meclisi Üyesi Gus Bilirakis başkanlığındaki ABD heyetinin temaslarında, protestolar, 22 Şubat'ta ilan edilen OHAL'in ardından hükümetin attığı adımlar, Sudan'ı terörü destekleyen ülkeler listesinden çıkarmak için Washington'un iki ülke arasındaki diyalog dosyalarının ikinci aşamasına dahil ettiği insan hakları ve dini özgürlükler konuları ele alındı.
- "Hükümetin imajını iyileştirmeyi amaçlayan bir ziyaret"
Başbakan, Adalet ve Dışişleri Bakanları, Meclis ve İstihbarat Başkanı gibi üst düzey isimlerle görüşmeler yapan heyet, her ne kadar hükümet lehinde açıklamalarda bulunmasa da uzmanlara göre muhalifler, ziyaretin zamanlamasından hoşnut olmadı.
Hükümet yetkililerinin açıklamaları, görüşmelerde heyetin ülkedeki mevcut durum hakkında bilgilendirilmesi ve ifade özgürlüğüyle insan hakları konusundaki taahhütlerden öteye gitmezken, ABD heyeti, tutukluların serbest bırakılması ve özgürlüklerin genişletilmesi talebine ilişkin yaptığı açıklamada net sinyaller verdi.
Heyet, hükümetin yanı sıra muhalefet liderleriyle, gazeteci ve siyasi tutuklularla da görüşmeler gerçekleştirdi ancak bunlar hakkında detay paylaşılmadı.
Muhalif gazeteciler, buna rağmen ABD heyetinin temaslarını, "hükümetin imajını iyileştirmeyi amaçlayan bir ziyaret olduğu gerekçesiyle eleştiriyor.
Sudan Komünist Partisi Sekreteri Muhammed Muhtar Hatib'in de yer aldığı muhalif siyasiler ve Ulusal Uzlaşı İttifakı liderlerinin olduğu aktivistler de tutuklular arasında bulunuyor.
- Hükümetin öncelikleri
Uzmanlara göre, ABD yönetimi, ülkede özgürlükler gibi meselelere yoğunlaşırken, hükümetin ABD Kongre heyetiyle görüşmelerindeki önceliği, Sudan'ın adının terörü destekleyen devletler listesinden çıkarılması konusu oldu.
Bazı analistlerse ABD Kongre heyeti Başkanı Bilirakis'in diyalog görüşmelerinde, ikinci aşama öncesi tazminat meselesini gündeme getirmesinin, hükümet rahatsız ettiği değerlendirmesinde bulundu.
Sudan Meclis Başkanı İbrahim Ahmed Ömer ile görüşmesinin ardından açıklama yapan Bilirakis, "ABD, diyaloğun ikinci aşamasında, Hartum ile terör saldırılarıyla ilgili Sudan aleyhindeki hükümler ve iddialarda tazminat ödenmesi konusunu görüşecek." ifadelerini kullanmıştı.
Bilirakis, 7 Ağustos 1998'de Darüsselam ve Nairobi'deki ABD büyükelçiliklerine düzenlenen eşzamanlı bombalı saldırılar ve 2000 yılında Yemen'de 17 ABD askerinin öldüğü USS Cole savaş gemisine yönelik saldırının, bu hükümler arasında olduğunu kaydetmişti.
Bilirakis, "Bu, seçmenlerimiz için önemli bir mesele. Çözülmesi gerekiyor. Bundan dolayı kurbanlar için adil bir tazminat aramaya devam edeceğim." değerlendirmesinde bulunmuştu.
ABD mahkemeleri, bu saldırılarla ilgili Sudan hükümetini suçlarken, mağdurların yakınlarına 7 milyar doların üzerinde ödeme yapılması isteniyor. Hartum yönetimi, birçok kez saldırılarla ilgisi bulunmadığını açıklamıştı.
- "Gösterilerle ziyaretin çakışması hükümet için iyi olmadı"
Bazı analistlere göre ise protestolar, hükümetin ABD heyetiyle görüşmelerini olumsuz etkiledi.
Sudanlı emekli Büyükelçi Et-Tarifi Ahmed Kurminnu, AA muhabirine yaptığı açıklamada, "Gösteriler başlamadan önceki ziyaretler gibi bu ziyaret de hükümet için iyi olmadı." dedi.
Ziyaretin gösterileri ve güvenlik güçleriyle eylemciler arasındaki çatışmalarla insan hakları ihlallerinin yaşandığı bir döneme denk geldiğine vurgu yapan Kurminnu, "Hükümet yetkilileri, ABD heyetiyle Sudan'ın adının terörü destekleyen devletler listesinden çıkarmayı tartışmak yerine kendilerini OHAL ilanının detaylarını izah ederken buldular." diye konuştu.
- "ABD heyeti, ara buluculuk girişimi önermedi"
ABD Kongresi heyetinin Başkanı Bilirakis, Sudan'la ilgili daha geniş bir perspektif elde etmek için gazeteciler, sivil toplum kuruluşları, iş insanları, muhalifler ve hükümet yetkilileriyle bir araya geldiğini belirterek, şunları kaydetmişti:
"Herkes ülkedeki duruma ilişkin benzer mesajlar verdi. Bu, tüm tarafların Sudan için en iyi yolun halk, muhalefet partileri ve hükümet arasında müzakere edilmiş bir geçiş süreci olduğunun farkına varması anlamına geliyor. Herhangi bir müzakere, Sudan halkının isteklerini dikkate almalı, evrensel insan haklarını korumalı, her iki tarafa da bu diyalogu başlatmak için gerçekçi başlangıç noktaları sağlamaya devam etmeli. Görüşmelerimde şahsımın ve hükümetin, bir ABD vatandaşının tutuklanması konusundaki endişelerini dile getirdim. Onun ve tüm siyasi mahkumların serbest bırakılmasını talep ettim."
Uzmanlara göre ise ABD'nin muhaliflerle diyalog çağrısı daha önce silahlı hareketler ve muhalif partileri defalarca diyaloğa davet eden hükümet kanadında kolaylıkla karşılık bulabilir.
Cumartesi günü, Sudan Parlamentosunun Dış İlişkiler Komitesi Başkan Vekili Mutevekkil Mahmud, ABD heyetinin hükümet ile muhalefet arasında ara buluculuk girişimi önermediğini söylemişti.
Mahmud, ABD Kongre heyeti ile görüştükten sonra yaptığı açıklamada, "Heyet, herhangi bir ara buluculuk yapmak istemedi." ifadelerini kullanmıştı.
- 16 Mart'ta gelmişlerdi
ABD Kongre heyeti, diyalog görüşmelerinin ikinci aşaması öncesinde üç günlük resmi ziyaret kapsamında 16 Mart Cumartesi Hartum'a gelmişti.
Donald Trump başkanlığındaki ABD yönetimi, 1997'den bu yana Sudan'a uygulanan ekonomik yaptırımları Ekim 2017'de kaldırmış ancak 1993'te El Kaide lideri Usame bin Ladin'e ev sahipliği yaptığı gerekçesiyle Sudan'ı "terörü destekleyenler" listesinden çıkarmamıştı.
Yaptırımlar, Hartum'un Washington ile terörle mücadelede iş birliği yapması, Güney Sudan'da barışa katkıda bulunması ve çatışmadan etkilenenlere insani yardım sağlanması konularında anlaşması üzerine kaldırılmıştı.
- 19 Aralık'tan beri süren gösteriler
Sudan'da hayat pahalılığı, yakıt ve nakit sıkıntısına tepki olarak ve Cumhurbaşkanı Ömer el-Beşir'in görevi bırakması talebiyle 19 Aralık'tan bu yana rejim karşıtı gösteriler düzenleniyor.
Sudan'da 22 Şubat'ta bir yıl süreyle OHAL ilan edilmiş, meclis 11 Mart'ta oy çokluğuyla aldığı kararla OHAL süresini 6 aya düşürmüştü.
OHAL'den 3 gün sonra çıkarılan kararnamelerle de izinsiz gösteri, yürüyüş ve grevler yasaklanmıştı.
Gösteriler OHAL sonrasında da sürerken protestolarda hükümete göre 32, Uluslararası Af Örgütünün 11 Şubat'taki raporuna göre 51 kişi hayatını kaybetti.