Türkiye'nin S-400 füze savunma sistemini satın almak için Rusya ile yaptığı anlaşma konusunda nihai kararını vermesi için ABD'nin iki haftaya yakın süre tanıdığına ilişkin haberler basında yer aldı.
Amerikan haber kanalı CNBC'nin konuyla ilgili haberinde, Haziran'ın ilk haftasının sonuna kadar Rusya ile S-400 anlaşmasını iptal edip ABD'den Patriot hava ve füze savunma sistemlerini satın almaması halinde Türkiye'nin F-35 savaş uçağı programından çıkarılması gerekeceği, Amerikan yaptırımlarına maruz kalabileceği ve NATO'nun tepkisiyle karşı karşıya kalacağı ifade ediliyor.
Washington aylardır Türkiye'nin Rusya'dan S-400 füze sistemini satın almasının Batı savunmasını tehdit edeceği ve Ankara'nın ABD'den 100 adet F-35 savaş uçağı siparişinin teslim edilmeyeceği uyarısında bulunuyor.
Ancak Türk yetkililer böyle bir durumun söz konusu olmadığını söylüyor. Dışişleri Bakanı Mevlut Çavuşoğlu, S-400 hava savunma sisteminin ilk parçalarının Haziran-Temmuz ayları içinde gelebileceğini açıklamıştı.
Milli Savunma Bakanı Hulusi Akar ise daha sonra, Washington ile Ankara arasında yaşanan S-400 gerilimi konusunda Türkiye'nin ABD'den gelebilecek olası yaptırımlara hazırlandığını söyledi.
Türkiye'nin Rusya ile yaptığı S-400 anlaşmasının, ABD Kongresi'nin Ağustos 2017'de çıkardığı ABD'nin Hasımlarıyla Yaptırımlar Yoluyla Mücadele Etme Yasası (CAATSA) kapsamına girdiği ifade edildi.
Kongre'nin önceki açıklamalarında, Türkiye'nin Rusya'dan S-400 satın almasının CAATSA'nın 231'inci maddesini ihlal edeceği ve yaptırımların gündeme gelmesi gerektiği belirtilmişti.
Bu madde, Rusya'nın istihbarat veya savunma sektörleri ile alışveriş yapan kişi veya kurumlara yönelik yaptırım uygulanmasını öngörüyor.
CAATSA, "ABD'nin Hasımlarıyla Yaptırımlar Yoluyla Mücadele Etme Yasası"nın İngilizce kısaltması. 2017'de Kongre'nin onayladığı yasa Rusya, İran ve Kuzey Kore'ye son dönemlerde uygulanan yaptırımların yolunu açmıştı.
Eylül 2018'de ise ilk kez Çin'in Merkezi Askeri Komisyonu'nun Cihaz Geliştirme Departmanı'na karşı CAATSA altında dolaylı yaptırım uygulandı.
ABD Başkanı Donald Trump, Kongre'nin baskısı üzerine CAATSA'yı Ağustos 2017'de imzalamak zorunda kaldı.
Bu yasa, Rusya'nın Kırım'ı ilhak etmesi, Ukrayna'nın doğusundaki ayrılıkçıları desteklemesine karşı 2016'da Barack Obama döneminde uygulamaya konan yaptırımları güvence altına alıyor.
Başkan'ın Rusya, İran ve Kuzey Kore'ye yaptırımları kaldırma yetkisini sınırlıyor.
Yasanın çıkarıldığı dönem ABD'deki 2016 başkanlık seçimlerine Rusya'nın Donald Trump lehine müdahale ettiği yönündeki tartışmaların yoğunlaştığı bir dönemdi.
Trump "anayasaya aykırı bazı içerikler" taşıdığını ve başkanın dış politikayı yönlendirme yetkisini Kongre'nin sınırladığını belirtmekle birlikte, ulusal birliği sağlama adına yasayı imzaladığını ifade etmişti.
Trump yasayı imzalamadan önce Rusya, ABD'nin bazı diplomatik mülklerine el koymuş ve Moskova'daki elçilik personelinde 755 kişilik bir azaltmaya gitmesi talimatı vermişti.
Amerikan Alman Marshall Fonu adlı düşünce kuruluşunun Ankara Ofisi Direktörü Özgür Ünlühisarcıklı, Nisan ayında Voice of America'ya yaptığı açıklamada, "bu yasanın aslında Kongre'nin Trump'a güvensizliğini yansıttığını" ifade etti:
"Rusya'nın Kırım'ı işgalinden sonra Trump'ın buna gereken tepkiyi göstermeyeceğinden endişe eden Amerikan Kongresi bu yaptırım yasasını çıkartmış ve Rus savunma sanayiine kayda değer katkıda bulunan bütün ülkelerin bu yaptırıma tabi tutulacağını yasaya bağlamıştı. S-400 alımının da Rus savunma sanayiine kayda değer bir katkı olduğunu kabul etmemiz gerekiyor."
İran'ın balistik füze ve kitle imha silahları geliştirme programına, bu ülkeye askeri techizat, teknik ve mali yardım yapılmasına karşı Başkanı yaptırım uygulamaya zorluyor. Ancak özel durumlarda Başkana bu yaptırımları geçici olarak kaldırma yetkisi veriyor.
Rusya'nın Avrupa ve Avrasya'daki etkilerine yönelik olarak eskiden beri uygulamada olan yaptırımların devamını, Başkanın bunları kaldırma yetkisi konusunda ise Kongre'nin onayını öngörüyor.
Siber güvenlik, ham petrol, finansal kurumlar, insan hakları ihlalleri, yaptırımlara uyulmaması, Rus savunma ve istihbarat kurumlarıyla ilişkiler gibi faaliyetler için yaptırım uygulanmasını içeriyor.
Yasa esas olarak Rusya'nın petrol, gaz, savunma, güvenlik ve finans sektörlerine yönelik yaptırımları hedefliyor.
Başkana, bu sektörler ile alışveriş ilişkisine giren kişi veya kurumlara karşı yasada yer alan 12 yaptırımdan en az beşini uygulamaya koyma yetkisi veriyor.
Buna göre Başkan ayrıca mühimmat, çift kullanımlı teknoloji, nükleer bağlantılı malzeme ile ilgili ihraç lisansını askıya alabiliyor.
Yaptırım uygulanan kişi veya kurumlara yönelik Amerikan yatırımlarına yasak koyma, uluslararası finans kurumlarının kredilerini yasaklama, vize sınırlaması, Amerikan bankalarının yardımlarını askıya alma yetkisi veriliyor.
Yasanın onaylandığı gün İran'dan yapılan açıklamada, bu yasa ile nükleer anlaşmanın ihlal edildiği ve soruna gereken ölçüde tepki gösterileceği ifade edilmişti.
Rusya ise hem bu yasaya hem de 2016'da Obama yönetiminin uyguladığı yaptırımlara cevap olarak ABD'nin Moskova'daki diplomatik personel sayısını azaltması talebinde bulundu.
Yaptırımları "Rus histerisi" olarak niteleyen Rusya Dışişleri Bakanlığı ise bu yasanın Rus-Amerikan ilişkilerini geliştirme umudunu bitirdiğini ifade etti.
Başbakan Dimitri Medvedev bu yasanın "Rusya ile topyekun ticaret savaşı" anlamına geldiğini, "Amerikan müesses nizamının Trump'a karşı büyük bir zafer kazandığını, Başkanın yeni yaptırımlardan hoşnut olmasa da yasayı imzalamak zorunda kaldığını" vurguladı.
Kuzey Kore ise "ABD'nin kendi çıkarları için farklı ülkelere yaptırım uygulamasını" kınayarak Rusya, Çin, Venezuela, Almanya, Avusturya ve Fransa'dan uluslararası bir karşı tepki doğurduğunu dile getirmişti.
Ünlühisarcıklı'ya göre, bu yaptırımların bir kısmı "sembolik" olabilir. "Belli personelin Amerika'ya seyahatine izin verilmemesi gibi. Bir bölümü çok ciddi olabilir, mali yaptırımlara kadar gider."
Trump'ın muhtemelen "Türk ekonomisine en az zarar verecek, ilişkileri en az gerecek olanları tercih edeceğini ifade eden Ünlühisarcıklı, buna örnek olarak Rahip Brunson krizi döneminde uygulanan yaptırımları örnek veriyor.
"Zaten ABD'ye gitme planı bulunmayan içişleri ve adalet bakanlarının Amerika'ya gitmesini yasakladı. Amerika'da zaten mal varlığı olmayan içişleri ve adalet bakanının Amerika'daki mal varlıklarını dondurdu. Yani bu aslında etkisi sıfır olan bir yaptırım."
ABD'nin Türkiye'den demir-çelik ihracatına ilave gümrük vergisi koymasının da Türkiye'nin toplam ihracatı bakımından pek önem taşımadığını ifade eden Ünlühisarcıklı, "aslında Amerika'nın Türkiye'ye uyguladığı yaptırımların içi boştu. Ama bu içi boş yaptırımlar bile Ağustos ayında Türk ekonomisini allak bullak etti" diyor.
Zira o dönem Türk lirasındaki değer kaybı hızla tırmandığı gibi, diğer ülkelerde de küresel bir kriz endişesi baş göstermeye başlamıştı.
'**Türkiye yaptırımlara hazırlanıyor**'
Milli Savunma Bakanı Hulusi Akar, Washington ile Ankara arasında yaşanan Rus yapımı S-400 hava savunma sistemi gerilimi konusunda Türkiye'nin ABD'den gelebilecek olası yaptırımlara hazırlandığını söyledi.
Akar, " Ciddiyetle, samimiyetle, istikrarlı bir şekilde hakkımızı hukukumuzu sürekli masaya koymaya devam ediyoruz. Bunun da anlaşılmasını bekliyoruz. 'Önümüzdeki aylarda S-400'ün parçaları gelince biz de CAATSA yaptırımlarını harekete geçireceğiz' diyorlar. Biz duygusal hareketler yapıp herhangi bir yanlışa düşmemek için sükûnetle hazırlıklarımızı yapıyoruz. Böyle bir duruma gelindiğinde ne yapılabilir, onların da hazırlıklarını yapıyoruz" dedi.
Akar, "zaman zaman bazı zorluklar olsa da gidişatta şu ana kadar keskin dönüşün olmadığını görmekten memnunuz" diye devam etti.
Türkiye, S-400'lerin F-35'lere yönelik oluşturacağı riskleri değerlendirmek amacıyla çalışma grubu kurulması için ABD'ye teklif götürmüştü.
CAATSA kapsamında yaptırımları engellemek için Başkan Trump'ın, Türkiye'nin S-400 alımının Rusya savunma sanayii ile "önemli bir alışveriş olmadığını", NATO'nun veya ABD'nin askeri operasyonlarını etkilemeyeceğini ifade etmesi gerekiyor.
Aynı zamanda Trump'ın, Kongre'nin çeşitli komitelerine, bu anlaşmanın ABD-Türkiye ilişkilerine zarar vermeyeceğini anlatan bir mektup göndermesi gerekiyor.
Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü İbrahim Kalın, Nisan ayı başlarında Erdoğan ile Trump arasında geçen telefon görüşmesinde Trump'ın soruna çözüm bulmaya çalışacağı vaadinde bulunduğunu ifade etmişti.
Reuters'e konuşan başka bir yetkili de görüşmelerin "beklenenden daha pozitif olduğunu" ve Amerikalıların kamuoyunda takındıkları tutumdan "daha yumuşak bir ton" takındıklarını ifade etmişti.
CNBC'de dün yayınlanan başka bir habere göre ise Kremlin, ABD'nin protestosuna rağmen Rusya'nın Türkiye'ye S-400 satışının planlandığı şekilde sürmesi gerektiğini ifade etti.
Reuters'de yer alan bir haberde ise Kremlin, ABD'nin ültimatomunun "kabul edilemez" olduğunu ve Ankara'ya füze satışının, geri dönüşü olmayan bir anlaşma olduğu vurgulandı.
Kremlin Sözcüsü Dimitri Peskov, "Bu durumu oldukça negatif görüyoruz. Bu tür ültimatomlar kabul edilebilir değil. S-400 anlaşmasının tamamlanmış ve uygulanacak olduğuna dair Cumhurbaşkanı Erdoğan başkanlığındaki Türk temsilcilerin yaptıkları birçok açıklamayı esas alıyoruz" dedi.
Rus haber ajansı TASS, 7 Mayıs'ta yayınlanan haberinde diplomatik bir kaynağa dayanarak "Mayıs ayı sonunda, yaklaşık 100 Türk askeri, anlaşmaya göre 2019'da teslim edilecek olan S-400 hava savunma sistemlerini kullanmak üzere Rusya'da bir askeri üstte eğitime başlayacağını" bildirmişti. Haberde, eğitimin yaklaşık 5 ay süreceği belirtilmişti.