Adaçayı, özellikle bağışıklık sistemine takviyesi ile sonbahar ve kış aylarında daha çok kullanılan bir bitkidir. Faydaları saymakla bitmeyen adaçayı için ortaçağda adına efsaneler bile yazılmıştır. Ölüme bile deva olduğu söylenen o dönemlerde bahçesinde adaçayı ekili olmayan yoktur adeta. Acımtırak ve ıtırlı bir kokuya sahip olan adaçayı, sadece hastalıklar için değil, bazı yemeklere koku ve lezzet vermesi için de kullanılmıştır. İşte adaçayı faydaları, demlenme tavsiyesi ve kullanıma dair bilgiler...
Adaçayı üzerine yapılan araştırmalar, hatırlama yeteneğinin artırılmasına ve hafızanın güçlenmesine yardımcı olduğunu ortaya çıkarmıştır. Adaçayının demlenip çay şeklinde tüketilmesi veya yemeklere katılması, özellikle çocuklar için oldukça faydalıdır. Adaçayı, bu özellikleri nedeniyle, beyin fonksiyonlarının gelişmesini sağladığı için, Alzheimer ve bunama gibi zihinsel hastalıkların ortaya çıkmasını önlemeye yardımcı olmaktadır.
Adaçayının demlenip çay şeklinde tüketilmesi özellikle sindirim ve solunum yollarında oluşan iltihapların giderilmesinde etkilidir. Bu yüzden anti-iltihap özellik gösteren adaçayı, artrit, gut hastalığı ve kardiyovasküler sistem iltihabı gibi hastalıklarında tüketilmesi oldukça faydalıdır.
Adaçayının bir merhem ya da tentür şeklinde, deriye uygulanması halinde, vücudu bakteri ve viral enfeksiyonlara karşı koruyucu görev yapar. Hastalıkların genellikle burun ve ağız yoluyla ve deri yoluyla vücuda giriş yaptığı düşünülürse adaçayının merhem şeklinde deriye sürmek, bağışıklık sistemini güçlendirmektedir. Ve böylece hastalıklar önlenmiş olur.
Adaçayının yaprakları, cilt sağlığının korunmasını sağlar. Bu özelliği ile adaçayı, egzama, sedef hastalığı ve akne gibi bazı cilt sorunlarına karşı faydalı bir bitkidir. Ayrıca adaçayı, vücuttaki ben ve çillerin görünümün yumuşatılmasını sağlar ve cilt lekelerini giderir. Adaçayının iltihap giderici özelliği ile, ciltte oluşan iltihaplanmaların giderilmesinde etkili olur.
İçeriğinde bulunan rozmarinik asit sayesinde adaçayı, iltihap kurutucu özelliğe sahiptir. Bu nedenle adaçayı, midede oluşabilecek iltihaplanmayı ve ağrıları önlemekte ve ishal ve gastrit gibi hastalıkların tedavisinde etkili olmaktadır. Yiyeceklere eklenen adaçayı, bağırsak sağlığının korunmasını ve iltihap gelişiminin önlenmesini sağlamaktadır.
Adaçayı, mide rahatsızlıklarına iyi gelen bitkiler arasındadır. Yemeği fazla kaçırdığınız zamanlarda bir bardak ada çayı içerek sindiriminizi kolaylaştırabilirsiniz.
Adaçayının faydalarından biri de kemik sağlığını desteklemesidir. Bunu da yüksek K vitamini içeriği ile sağlar. Çünkü K vitamini genellikle her besin maddesinde bulunmayan özel bir vitamindir ve kemiklerin yoğunluğunun artırılmasına yardımcı olmaktadır. Özellikle de kemik erimesinin erken dönemlerinde etkili olan adaçayı, yetersiz beslenme veya hareketsiz yaşam stilinden kaynaklanan kemik sorunlarının giderilmesinde etkilidir. Bu özelliğinden faydalanmak için, beslenme alışkanlığının içerisine eklenen adaçayı, günlük alınması gereken K vitamini ihtiyacının % 27’sinin karşılanmasını sağlamaktadır.
Adaçayı, diyabeti kontrol eden ilaçlar gibi hareket eder. İçerdiği kimyasallar sayesinde adaçayı, karaciğerde depolanan glikozun inhibe edilmesini sağlamaktadır. Böylece, kan şekerindeki büyük dalgalanmalar önlenmiş olmakta ve tip 2 diyabet oluşumu engellenmektedir.
Güçlü bir antioksidan olan ada çayı, cildin yaşlanmasını geciktiriyor. Serbest radikallere savaş açan antioksidanlar, yeni hücre oluşumunu destekler ve erken yaşlanmanın önüne geçer. Rosmarinik asit, luteolin ve apigenin gibi antioksidan bileşenler ise, ada çayı içeriğinde bol miktarda bulunmaktadır.
Kronik sağlık sorunları ve dejeneratif hastalıklar, hayat boyu sağlığı tehdit eden, sağlığın zayıflamasına neden olan en tehlikeli etkenlerdendir. Bu ve bunun gibi birçok hastalığa neden olan en büyük faktör ise serbest radikallerdir. Serbest radikaller, sağlıklı hücrelerin hücresel metabolizmalarına zarar vermektedirler ve bundan dolayı da hücrelerde mutasyon ya da şekil ve fonksiyon bozuklukları oluşmaktadır. Mutasyona uğrayan hücreler ise birçok sağlık sorununun yaşanmasına neden olmaktadır.
Adaçayı içerisinde saydığımız antioksidan bileşenler, serbest radikallerin aktivitelerini azaltar hatta önler. Aynı zamanda antioksidanlar, serbest radikallerin kalpte, organ sistemlerinde, ciltte, eklemlerde, kaslarda ve hatta beyinde oksidatif stres oluşturmasını önlemektedir.
Adaçayı, antiseptik ve antimikrobiyal özelliğiyle diş eti hastalıklarını önler. Diş etlerinizde sorun varsa ada çayıyla günde iki kez gargara yapabilirsiniz. Ada çayı aynı zamanda dişlerin beyazlamasına da yardımcı olur.
Aşırı terleme sorunu günlük yaşamımızı olumsuz etkileyen bir rahatsızlıktır. Bu durum için adaçayı iyi bir çözüm olabilir. Uzmanlar tarafından adaçayı, aşırı terleyen kişiler için önerilmektedir. 21 gün boyunca adaçayının tüketilmesi ile terlemenin önemli ölçüde azaldığı görülecektir. Bunun için adaçayını, günde iki defa içilmesi tavsiye edilmektedir.
Adaçayının faydalarını maddeler halinde sıralarsak;
Güneybatı Anadolu'da ve özellikle Muğla çevresinde adaçayı bitkisinin yapraklı dalları çay hazırlamada kullanılıyor. Bitkiye ve hazırlanan çaya adaçayı adı veriliyor. Adaçayı, Batı ve Güney Anadolu'daki kahvelerde bildiğimiz çayın yanında yaygın bir şekilde satılıyor.
Adaçayı iki farklı şeklinde demlenmektedir. Bunlarında birincisinde normal çay gibi demleniyor. Bu şekilde adaçayının tadı biraz acı oluyor. İkincisinde ise, küçük bir dal çay bardağına konup üzerine kaynar su ilave ediliyor. Yerel halk buna "dallı" adını veriyor. Böylece istediğiniz renk ve koku ortaya çıkınca dalı çıkarabilirsiniz. Bu şekilde hazırlanan adaçayının kokusu daha hafif ve içimi daha hoş oluyor.
Adaçayı demlemek için taze adaçayı veya kurutulmuş adaçayı yaprakları kullanabilirsiniz. 3 büyük çay bardağı için 8-10 taze adaçayı yaprağı veya tepeleme 1-1.5 çay kaşığı ufalanmış kuru adaçayı yaprağı yeterli olacaktır. Su kaynadıktan sonra ocağı kapatın veya ocağı iyice kısarak adaçayını atıp 5-7 dakika demlenmesini bekleyin. Beş dakikadan fazla demlenmesi tadının acıması nedeniyle pek tavsiye edilmemektir.
Poşet adaçayı demlemek için;
Adaçayını hazırlamak için 1 tatlı kaşığı adaçayını yada 1 poşet adaçayını fincana koyup üzerine sıcak su ekleyip üzerini kapatarak 5 dakika demlenmesini beklemeliyiz. Günde 2-3 çay fincandan fazla içilmemesi gerekir.
Tüylü ve beyazımsı bir renkte olan adaçayı yapraklarının kurusu çay şeklinde haşlanarak içildiği gibi, et yemeklerine koku ve lezzet vermek için de kullanılır. Adaçayı özellikle karaciğer, ördek, kaz, tavuk ve av hayvanların kızartmalarında koku ve tat için kullanılır. Avrupa mutfaklarında kızarmış patateslerin, hamurlara koyulan yağların kokulandırılmasında, salamuralarda, etlerin dinlendirilmesinde kullanılır.
Bu bitkinin çiçekleri, gargara ve adaçayı sirkesi yapmak için toplanır. Bunun için bir avuç çiçek, doğal sirkenin içinde bir süre bekletilir. Elde edilen sirke, uzunca bir süre hasta yatağından kalkamayan kişilere rahatlatıcı ve canlandırıcı anlamda sürülerek masaj yapılır.
Adaçayı, her ne kadar yukarıda saydığımız ve bilinmeyen birçok faydası olsa da çok tüketiminde zararları olabilir. Sağlığımız için yararlı olan adaçayının zararlı bir hale dönüşebilir. Adaçayının sağlık açısından bir zararı bulunmuyor ancak günlük 2-3 fincandan fazla tüketimi, sağlık açısından ciddi anlamda tehdit oluşturabilir.
Ve ayrıca nane ailesine dahil olan otlara karşı alerjisi olan kişilerin, adaçayını çay şeklinde ya da yiyeceklere ekleyecek şekilde kullanmadan önce, mutlaka bir doktora danışmaları gerekmektedir. Aksi halde ciddi alerjik semptomlar yaşanması muhtemeldir.
Adaçayı, çok eski çağlarda da ünlü bir şifalı bitki olarak tanınırdı. 13. asırdan kalma bir dizede şöyle deniyor: "Eğer dikmişsen adaçayını bahçeye, ne gerek var ölmeye!".
Adaçayının eski çağlarda da ne büyük bir övgü ile anıldığını, çok eski bir şifalı bitki kitabı şöyle anlatıyor: "Kutsal Meryemana, Bebek İsa ile Herodes’un gazabından kaçmak zorunda kaldığında, kendisini saklamaları için, çayırdaki tüm çiçeklerden yardım istemiş, ama hiçbir çiçek ona yanıt vermemiş. İşte o zaman adaçayı eğilmiş ve Meryemana sığınacak bir yer bulmuş. Onun sık ve koruyucu yapraklarının arasına girerek Herodes’un askerlerinden saklanmış ve askerler onu görmeden geçip gitmişler. Tehlike geçiştirildikten sonra, saklandığı yerden çıkan Meryemana, tatlı sesiyle adaçayına şöyle demiş: Bu andan sonra sonsuza dek insanların en çok sevdiği çiçek sen olacaksın. Seni, insanları tüm hastalıklardan koruyacak kadar güçlü kılıyorum. Bana yaptığın gibi, onları da ölümden kurtar!” İşte o zamandan beri adaçayı, insanları iyileştirmek ve onlara yardım etmek için her yıl yeniden çiçekleniyor."
Adaçayı, diğer adlarıyla Diş Otu veya Meryemiye, kapalı tohumlulardan iki çenekliler sınıfında, Salvia cinsi ballıbabagiller (Lamiaceae) familyasından kokulu bir bitkidir. 30 ile 70 cm arasında boya sahip olan bitkinin beyaz yaprakları gümüş renginde parıldar ve ıtırlı bir koku yayarlar. Adaçayının bir türü olan bahçe adaçayı, her yerde yetiştirilmektedir. Çayır adaçayı ise daha çok çayırlarda ve meralarda yetişmektedir.
Çayır ada çayı (Anadolu adaçayı) batı ve güney-batı Anadolu'da bol yetişir. Acı elma yağı denilen yağ da üretilen bu tür adaçayı da kimyasal yapı ve tedavi etkisi bakımından tıbbi (bahçe) ada çayına benzer.
Bitki yaprakları çiçeklenme öncesi, eterli yağlar oluştuktan sonra Mayıs-haziran aylarında toplanır. Etken maddelerinin doruğa ulaştığı öğlen saatlerinde toplanan yapraklar, gölgeli ve havadar bir yerde kurumaya bırakılır. İyice kuruduktan sonra ince kıyılarak, hava almayan kaplarda saklanır.
Adaçayı içeriğinde bulunan Rozmarinik asit, antioksidan,anti mikrobiyal ve iltihap kurutucu etkilere sahiptir. Bu asidin anti oksidan etkisi E vitamininden daha kuvvetlidir ve damar tıkanıklığı ve kanser riskini azaltır. Rozmarinik asit aynı zamanda gıdaların bozulmasını önlemek amacıyla da kullanılmaktadır.Japonya'da rozmarinik asit açısından zengin perilla özleri taze deniz ürünlerinin raf ömrünü uzatmak için kullanılır. Rozmarinik asit peptik ülser,eklem iltihabı,katarak,kanser ve bronşial astım tedavisinde kullanılır.