Halk arasında kanın temizlenmesi olarak bilinen aferez uygulaması hayat kurtarabiliyor. Son zamanlarda ise aferez, neredeyse hiçbir yan etkisi bulunmadığından tıp dünyasında oldukça dikkat çeker hale geldi. Peki aferez nasıl yapılır? Hangi tedavi yöntemlerinde kullanılır? Konu hakkında tüm merak ettiklerinizi yazımızda bulabilirsiniz.
Aferez; kan bağışı yapan vericinin kanının, gerekli olan kısmının alınıp, ihtiyaç duyulmayan kısmının vericiye geri verilmesi işlemidir. Dolayısıyla kandaki trombosit, eritrosit veya plazmanın alınmasıdır. Çok önemli bir işlem olan aferez, pek çok hastalığa ilaçsız tedavi yolu sunmaktadır. Aferez kan bağışı işlemi sırasında izlenen adımlara benzemektedir. Tek fark; alınan kanın tekrar vericinin damarlarına gönderilmesi olabilir. Aferez işlemi yapılma amacına göre çeşitlenmektedir.
Donör aferezde; trombosit ve kök hücreler vericinin kanından ayıklanır. Bu yöntem ile sizler de bağışçı olabilir trombosit, kök hücre bağışlayabilirsiniz. Türk Kızılayı Kan Bağışı Merkezlerinde trombosit aferezi yapılabilmektedir. Bu işlem cihaz ile bağışçı arasında kandaki gereken trombositin elde edilmesi işlemidir. Bu süreçte kan içerisinde trombosit bileşenleri ayıklanır ve geriye kalan kan damarlara tekrar iletilir. Kök hücre aferezi ise çok sık kullanılan bir kök hücre toplama işlemidir. Vericinin dolaşan kanındaki kök hücreler afarez cihazı ile toplanır. Bu yöntem, periferik kök hücre afarezi olarak da bilinir.
Terapötik aferez bir hastalığı tedavi etme amacıyla yapılan aferez işlemine verilen addır. İşlem sırasında diğer afarez yöntemlerinde uygulanan terpötik afarezde de söz konusudur. Bu yöntem ile 100’den fazla hastalık tedavi edilmektedir.
Herkes aferez bağışı yapabilir diyebiliriz. Aferez bağışı için belirli bir kısıtlama yoktur. Ancak belirtmekte fayda var ki herhangi bir hastalık taşıyıcı riski bulunan insanlar aferez işlemi yapamazlar. Kan vermeye engel oluşturacak herhangi bir hastalık geçirmiş veya geçirmekte olan, kan sulandırıcı kullanan, kan değerleri uygun olmayan kişiler bağışçı olamaz. Donör aferezi olmak isteyen yani trombosit bağışçısı olmak isteyen, kök hücre bağışçısı olmak isteyen kişilere aferez yapılıp yapılmayacağı konusunda uygulanan şartlar hemen hemen aynıdır.
· Haftada 2 kereden fazla aferez işlemi yapılması uzmanlarca tavsiye edilmez. Yılda 24 kez bağış yapılabilir.
· Tam kan bağışından en az 4 hafta sonra trombosit bağışı yapmanız önerilir.
· Trombosit aferezi bağışından sonra tam kan bağışı yapmak istiyorsanız belirli bir sürenin geçmesini beklemeniz gerekebilir. Bu süre ise yaklaşık olarak 48 saattir.
Kök hücre aferezi işlemi ve trombosit aferezi işlemi hemen hemen aynı prosedürlere sahiptir. Diyaliz makinesine benzeyen bir cihaz ile aferez işlemi yapılır. Kanın hastadan uzaklaştırma işlemi için bu cihaza ihtiyaç duyulur. Toplanmak istenen kan bileşeni bir torbaya alınarak makinaya bağlanır. Kan hastadan uzaklaştırıldıktan sonra temizlenir. Kanın geri kalan kısmı ise tekrar hastaya verilir. Kan sulandırıcı olan sitratın etkisi ile kandan gerekli ve gereksiz maddeler ayıklanır.
· Lösemi (Birçok lösemi hastası ve lenfomalar kök hücre tadavisi ile şifa bulmaktadır. Dolayısıyla da kök hücrelerin kandan ayrıştırılması aşamasında da aferez yöntemi kullanılır.)
· Organ nakli
· Karbonmonoksit, ilaç, soba zehirlenmesi
· Kaçak alkol zehirlenmesi
· Mantar zehirlenmesi
· Akdeniz anemisi
· Karaciğer yetmezliği
· Kemik iliği nakli
· İltihaplı romatizma
· Orak hücreli anemi
· Kalp hastalıkları
· Kolesterol yüksekliği
· Göz hastalıkları
· Ani işitme kayıpları
· Mantar zehirlenmesi
· Kan zehirlenmesi (Dokulara zarar veren maddelerin kandan uzaklaştırılmasında aferez kullanılır)
Aferez işleminin bilinen bir yan etkisi bulunmamaktadır. Bu sebeple de çoğu ciddi hastalığın tedavisinde başarılı bir şekilde kullanılmaktadır. Aferez işlemi esnasında kullanılan setler tek kullanımlık ve de streildir. Kanın ayrıştırılması için kullanılan setler kapalı sistem olarak çalışmakta olup, kanınızın aferez cihazı ile teması gerçekleşmez. Bu nedenle de aferez işlemleri sürecinde herhangi bir bulaşıcı durum söz konusu olmaz. Ancak bazı hastalarda kol bölgesinden kan alınırken damar bulma güçlüğüne bağlı olarak bazı reaksiyonlar meydana gelebilir. Süreç acısız bir şekilde ilerlese de acı eşiğinize bağlı olarak kan alma sırasında güçlük yaşanabilmektedir. Aşağıda nadir bir şekilde görülebilecek yan etkiler yer almaktadır.
· Kalsiyum düzeyinde değişiklikler
· Kan parçalanması
· Enfeksiyon
· Alerjik reaksiyonlar
Tedavi sürecinde kan sulandırıcı etkisini yaratabilecek olan ilaçların kullanılmaması gereklidir. Damar yapısı uygun ve son 5 gün içerisinde aspirin gibi bir kan sulandırıcı kullanmayan kişi, aferez işlemini sorunsuz bir şekilde yapabilir.
İşlem öncesinde muhakkak kandaki bazı değerlerin kontrol edilmesi gereklidir. Tam kan sayımının, kan proteini düzeylerinin, kandaki kalsiyum ve sıvı dengesinin kontrol edilmesi gereklidir. Genellikle işlemin aç karnına yapılması tercih edilen bir durum değildir ancak bu durum işlemin yapılmasına da engel değildir.
Aferez işlemi temizlenen kanın miktarına göre 45 dakika ile 2 saat arasında değişmektedir. Aynı zamanda belirtmeliyiz ki; işlem süresi, trombosit ve kök hücre aferezi yapma durumuna göre de değişkenlik gösterebilir.