Asgerzade Kars'ta yaşanan savaşı anlattı

Kafkas Üniversitesi Kağızman Meslek Yüksek Okulu Müdürlüğü’nün hazırladığı “Geçmişten Geleceğe Her Yönüyle Kağızman Sempozyumu”nda bir bildiri sunan Azerbaycan Milli Bilimler Akedesi (Nahçıvan)’nde görevli Doç. Dr. Lütviyye Asgerzade 93 Harbi diye tanınan 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın Kars’ta ki izleri ve olayları dile getirdi. Asgerzade’nin bildiri başlığı: Kars-Kağızman-Sarıkamış-Oltu Bölgelerinde Yaşanan Olaylar Hüseyin Cavid Yaratıcılığında” idi.

Doç. Dr. Lütviyye Asgerzade özet olarak şöyle konuştu: Sarıkamış 1878 Berlin Antlaşması ile Ruslara bırakıldı. Burası, 1920’de Kars ile birlikte 42 yıldır işgal altında idi. Kafkas bölgesinde yerleşen Ermeni çeteleri, sınırı geçerek Osmanlı şehirlerini rahatsızlıklara yol açtılar. Bu amaçları için kullanılan yollardan biri Sarıkamış yoluydu. 1. Dünya Savaşı sırasında, Rus Ordusu içinde Ermeni birlikleri, Türk birliklerine karşı saldırgan bir savaş sürdürdüler.

Yenilgi ile biten savaşla birlikte, Ermenilerin Türklere yönelik işkenceleri başladı. Sarıkamış, 1918 yılında Osmanlı Ordusu tarafından alındı, 1919 yılında İngilizler tarafından Ermenilere verildi. 29 Eylül 1920 tarihindeki bağımsızlığa kadar, bölgenin Müslüman nüfusu Ermenilerin işkencelerinden acılar çekti ve Ermeni çeteleri neredeyse bölgeyi tamamen tahrip ettiler.

Türk Milletinin Nahçıvan’da doğmuş olan edebi şahsiyetlerinden Hüseyin Cavid, Oars’da, Sarıkamış’da, Oltu(da, Kağızman’da baş veren hadiselere bigane kalamazdı ve kalamamış da. Bu olayların kaleme alındığı şiirinde Hüseyin Cavid şiirinin başlığı yerinde yazır: “Kars ve Oltu etrafında sebepsiz olarak alçakçasına katl ve kast edilen mazlumlar için.”

Bu sözler şiirin mazmunundan haber vermekle yanaşı, hem de bu yerlerde insanların başlarına getirilen felaketlerin tasvirini verir. Burada güçlü, güçsüz meselesi var. Ermeni’nin arkasındaki güç Rus’dur. Bile bir deyim var, derler ya: “Arkalı köpek kurt basar.”

Bu tesvir prosesinde şairin filosofane bir deyimi var: “Yaşatan kainatı kuvvettir/Güçsüzün hep nesibi zillettir.” Şiir o zaman yazılmıştır ki, Kars-Oltu-Sarıkamış-Kağızman’da ezen ve ezilenler vardı.

Şair Kars-Oltu-Sarıkamış-Kağızman bölgelerinde yaşanan vahşetlerin, zulmün yaşandığı o tarihi anlarda can kardeşlerinin yaşadıklarını yürek ağrısı ile “Kars ve Oltu etrafında sebepsiz olarak alçakcasına katl ve yağma edilen mazlumlar için şiirinde ifade etmiş, kardeşinin sesine ses vermiştir: “Hep cihan kanlı bir kitab alan / Bu, fakat bir sehifedir ondan. / Kopuyor her tarafda bin feryad. / Seyr edin, işte her taraf berbad.”

“Mazlumlar İçin” şiirinde Cavid efendi sanki zamanın, insanlığın ele bir zirvesinde durub ki yüreğinden kara kanlar aka aka çeşitli zamanlarda baş veren Hocalı gibi dünyanın görülmemiş dehşetli facia sahnesini diyeri Kars, Kağızman, Sarıkamış ve Oltu etrafında baş veren zulmün kendisin de dehşete getirecek hadiselere bakıyor.

Hüseyin Cavid’in bir şiirinde bile Kağızman’da, Oars’da, Oltu’da, Sarıkamış’da yaşanmış dehşetlerin, vahşetlerin sebebini göstermek, aramak ve cevaplandırmak bakımından Cavid’in “Kars ve Oltu etrafında sebebsiz olarak alçakcasına katl ve yağma edilmiş mazlumlar için şiiri zamanında yazılmakla yaşanan ermeni katliamlarına bu günümüzde çırak tutmak adına çok değerlidir, diye konuştu.