Yazı: Mert Gökalp
Kayıp Balık Nemo adlı animasyon filmindeki Dory’nin hafızasının saniyelerle sınırlı oluşunu hepimiz gülümseyerek izlemişizdir. Ancak toplumda yerleşmiş bu kanının aksine gerçekte balıklar bazı durumlarda bir maymun kadar zeki olabilir; bazı detayları yıllarca hatırlayabilir, hatta mekânları insanlardan daha iyi ayırt edebilir. Avustralya’nın Macquire Üniversitesi’nden Journal of Fish Biology dergisinin editörü Culum Brown’a göre birçok insan balıkların zekâsını aşağı görüyor. Brown şunları söylüyor: “Günümüzde gezegende var olan balık türlerinin çoğunluğu insanlarla aynı dönemde evrimleşti. Balıklarla ilgili bilgilerimiz maalesef çoğunlukla filmlerden geliyor. Bir yandan balıkların zeki bir yaratık olmadığını düşünmek balık avlarken ve yerken içimizin rahat olmasını sağlıyor.”
Japonbalıkları (Carassius auratus) öğrendikleri bir şeyi üç ay boyunca hatırlayabiliyor. Araştırmacılar 1994 senesinde yaptıkları bir çalışmada günde bir saat boyunca bu balıkları eğiterek ödül karşılığında bir kaldıracı hareket ettirmeyi öğretmişti. Bunun yanı sıra 2001 yılındaki başka bir araştırmaya göre kızıl noktalı gökkuşağı balığı (Malenotaenia duboulayi) tehlike anlarında tam tamına on bir ay boyunca kaçış rotalarını hatırlayabildi. Ayrıca bu yılki bir çalışma, akvaryum meraklılarının favori balıklarından lepisteslerin (Poecilia reticulata) altı adet yol ayrımından oluşan bir labirent içerisinden çıkmayı başarabildiğini kanıtladı. Üstelik kaçış süreleri ve yoldaki hataları giderek azalıyordu... Araştırmacılara göre lepistesler farelerle kıyaslanabilecek performansa sahip. Bu oldukça şaşırtıcı çünkü lepisteslerin aksine fareler, bu tarz tüneller içerisinde yollarını bulabilmek için evrilmiş canlılar.
Bazı balıkların deniz kestanelerini kayalara vurarak içerisindeki ete ulaşma, daha önceden tanıdıkları iri bir balık türüyle ava çıkarak beslenme gibi avantaj sağlayan özellikleri olduğu da biliniyor. Örneğin okçu balığı (Toxotes chatareus), suyu alet gibi kullanabilme becerisine sahip. Bu sayede suyun üstündeki avlarını yakalayabiliyor, âdeta bir top gibi ağzından fırlattığı suyu yukarıdaki dala konan sineği vurmak için kullanıyor. Hatta inanılmaz şekilde ışığın sudaki kırınımını bile hesaplayabiliyor. Genç okçu balıkları bu yeteneklerini yetişkin bireyleri izleyerek öğrenip geliştiriyor.