Elektrik, su, yol, sağlık gibi birçok vatandaşlık hizmetlerinin yerine getirilebilmesi için oluşturulan vergilendirme sistemi mükellefleri takip edebilmek ve gelirler ile giderleri kontrol altında tutabilmek için basit usul ve gerçek usul olarak ayrılmıştır. Basit usul şartları ile gerçek usul şartları da birbirlerinden farklıdır.
Bir hesap dönemi içinde elde edilen tüm gelirler ve giderler satışı yapılan ürünlerin alış fiyatları arasındaki fark basit usuldür. Kanunlara göre düzenlenen basit usulde vergilendirmeye tabi olan mükellefler her yıl şubat ayında beyanname ile vergi dairelerine beyanda bulunmak durumundadır.
Basit usulde vergilendirilebilmek için bazı şartları yerine getirme zorunluluğu bulunur. Bu şartları yerine getirmiş olan mükellef basit usule tabi olan mükelleftir. Bir mükellefin basit usulde vergilendirilebilmesi için o mükellefte şu özelliklerin bulunması gerekir:
Basit usul olarak vergilendirilmeye tabi tutulan mükellefler kazançlarını her yıl düzenli olarak şubat ayı bitmeden vergi dairesine beyan etmekle yükümlüdür. Bu kapsamdaki mükellefler gerçek usul vergilendirilmesine tabi tutulan mükelleflerden ayrı olarak bazı kolaylıklardan yararlanırlar. Ancak bu kolaylıklardan yararlanabilmek için gelir vergisi kanununa yer alan genel ve özel şartlara uygun olmak gerekir.
Basit usul vergi mükellefleri yanlarında çalışan işçiler için SGK (Sosyal Güvenlik Kurumu) Hizmet bildirgelerini beyan etmelidir. Ayrıca basit usule tabi olan mükellefler birden fazla ticari faaliyet içinde ve birden fazla işyerinde bulunamazlar.
Tüzel ya da gerçek kişiler vergi borcu ödemekle yükümlü tutuluyorlarsa o kişilerin hem eşleri hem de çocukları aynı faaliyet alanında iş yapmış olsalar bile basit usulden muaf olarak değerlendirilirler. Gerçek usulde vergilendirilmiş olan kişilerin eşleri ve çocukları aynı türden iş alanında bulundurulurlarsa basit usulden faydalanma durumları olamaz. Ortaklık durumu varsa ortaklardan biri gerçek usulden vergileniyorsa basit usulden yararlanma hakları yoktur.
Basit usule tabi olan mükelleflerin bazı yükümlülükleri vardır. Örnek olarak basit usulle vergilendirmeye tabi tutulan mükellefler stopaj vergisi ödemek durumundadırlar. Bunun dışında gelir vergisi, KDV (Katma Değer Vergisi) gibi vergileri de ödemelidirler. Gerçek usule tabi tutulan mükellefler ise KDV, stopaj, gelir vergisi öderler. Basit usul ve gerçek usul mükellefleri arasındaki en belirgin farklardan biri de bu durumdur. Mükellefler basit usulden vergilendiriliyorsa sadece ticari kazançlarının vergisini ödemekle yükümlü tutulur.