Benzinli motora sahip araçlar, çok karışık bir çalışma prensibine sahiptir. Birbiri ardına sıralanan adımlardan sonra benzinli motorda ateşleme işlemi gerçekleşir ve şanzıman desteği ile bu güç lastiklere aktarılarak araç hareket eder. Benzinli motor çalışma prensibi nedir, nasıl çalışır?
Benzin ile çalışan ünitelere benzinli motorlar denir. Ülkemizde araçların piyasaya çıktığı ilk dönemde oldukça fazla sayıdalardı. Ancak zamanla yerlerini dizel arabalara bıraktılar. Dizel arabaların popüler olması, yakıt tüketimi konusunda benzinli arabalardan daha avantajlı olmaları. Sonrasında artan kullanım maliyetleri ve benzinli arabalara LPG takılabilme opsiyonu geldikten sonra, benzinli arabalar yeniden trend oldu.
• LPG uygulaması ile daha düşük yakıt tüketimi
• Bakım maliyetleri düşük
• Emisyon konusunda dizel araçlara göre daha az çevreyi kirletirler
• Daha sessiz çalışırlar
• İlk alım maliyeti daha düşük
• Standart kullanımda dizel araçlara oranla fazla yakıt tüketirler
• Atmosferik motorlu versiyonlarda verim daha düşüktür
Benzinli motorun çalışma prensibini anlamak için, motor içerisinde çalışan parçaları tek tek incelemek gerekir. İşte benzinli motorun içerisinde çalışan parçaların listesi.
Motor gömleği içerisinde yukarı aşağı hareket ile krank mini hareket ettiren silindir şeklinde parçalardır. Alüminyumdan imal edilen bu parça, hava yakıt karışımının ardından oluşan patlama ile aşağı doğru hareket eder. Burada ki hareket sayesinde krank mili hareket eder. Piston üzerinde bir de piston pimi yer alır. Bu pim, kol ve kafa düzeneğini birbirine bağlamaya yardımcı olur. Pistonun hemen altında krank miline hareketi aktaran bir de kolu yer almaktadır. Piston, üzerinde oluşan patlamadan kaynaklı gücü krank miline bu kol ile iletir. Biyel kepleri ve cıvataları da piston kolunun krank ile bağlantısını sağlar. Birde tabi seğmenler burada görev yapmaktadır. Segmanlar, motorda üretilen basıncın kaçırılmasını engeller. Ayrıca motorun içindeki yağın pistonların yanma noktasına kaçmasını engeller.
Krank mili, piston üzerinde yaşanan patlamanın kollar vasıtasıyla aktarılmasından sonra hareket eden ve motorda yatay şekilde duran parçadır. Buradan aldığı enerjiyi vites kutusuna aktarmak için hareket eder. Bu hareket ne kadar güçlü olursa, otomobilin performansı o kadar artar.
Pistonların içerisinde hareket ettiği motorun ana gövdesini oluşturan alandır. Piston üstünde olan patlama sonucu hareket haline geçer. İşte bu hareketi sırasında izlediği yola bilindir bloğu denir. Piston segmenları sayesinde buradaki yağ, hava yakıt karışımına dahil olmaz. Silindirler ile motor bloğu arasında patlamadan kaynaklı oluşan ısıyı dışarı çıkarmak için sıvı boşluğu da yer alır. Bu sayede motorun zarar görmesi engellenmiş olur. Bu alana halk arasında “ceket” denir.
Krank milini destekleyen ve yataklık görevi yapan parçadır krank yatağı. Bu yatak sayesinde krank mili bu parça ile silindir bloğu arasınde hareketsiz bir şekilde kalır. Ek olarak sabit bir dönme sistemi içerisinde hareket eder. Farklı motorlarda bu parça kelepçeyi de andırır. Bu parça kelepçe sayesinde silindir bloğuna kitlenir. Krank yatağının hemen altında ise yağ karteri yer almaktadır. Bu parça motordan süzülen yağın toplanma alanıdır. En önemli işlem aslında burada gerçekleşir. Yağın içerisinde yer alan bir mıknatıs sayesinde, yağın içerisindeki metal talaş tortular toplanmış olur. Bu mıknatıs genelde karter tapasının üzerinde bulunur. Burada biriken yağ, pompa sayesinde motora pompalanır. Motor yağının toplandığı bu hazne bloğuna civatalar ile bağlıdır. Her parça arasında olduğu gibi bu parçayı da bloğa bağlayan noktada keçe şeklinde conta bulunur.
Supap tertibatı ve egzantrik milini içinde barındıran bir alandır. Yanma odası hemen bu kapağın alt tarafında yer almaktadır. Üst kısmında ise külbütör gövdesi yer alır. Alt kısmının birleştiği nokta silindir bloğu ile birleşir. Her zaman olduğu gibi bu birleşim noktası arasına conta koyulmaktadır. Bu conta halk arasında en çok bilinen kapak contasıdır.
İki farklı supap otomobilin motorunda yer almaktadır. Bunlar şu şekilde sıralanır:
Emme supabı, hava yakıt karışımını yanma odasına aktaran supaptır. Egzoz supabı ise yanma odasında oluşan patlamadan sonra egzoz gazlarının dışarı atılmasını sağlayan supaptır. Her iki sistemde de supap ve yay yer almaktadır.
Kam mili olarak da geçen bu parça, hareket kabiliyetini triger kayışından alır. Bu kayış gücü krank mil bu parçaya aktarır. Bu aktarımın belli bir zaman ayarı bulunmaktadır. Bu zaman supapların açılıp kapanma aralıklarını da belirler.
Külbütör mekanizmasının görevi oldukça basit ama bir o kadar da önemlidir. Egzantrik milinden aldığı hareketin devamında supapların açılıp kapanmasını organize eder. Külbütör mekanizması tüm motorlarda bulunmayabilir. Günümüz de üretilen motorların çoğunda bu sistem zaten yer alamamakta. Egzantrik mili supapları direkt olarak üzerindeki kamlar sayesinde hareket ettirir.
Aslında motorun en önemli parçalarından biri de triger kayışıdır. Hem egzantrik milinin hareket etmesini organize ederken, bunun yanında supapların açılıp kapanma zamanlarını da kontrol eder. Triger kayışı, krank milinin hareketini egzantrik miline aktarır. Krank mili dişlisi ise krank milinin hareketini triger kayışına aktarır. Egzantrik mili dişlisinin görevi ise, Triger kayışından gelen hareketle egzantrik milini döndürür. Gergi bilyası ise triger kayışının istenilen gerginlikte olması sağlar ve zamanla olan gevşemeleri ortadan kaldırmak için kendini kurar.
Karışık bir konu olmasına rağmen basit bir şekilde benzinli motorun çalışma prensibini size aktaralım. Bu sistemde ilk olarak hava filtresinden hava emilir ve benzin pompası sayesinde de benzin yanma odasına aktarılır. İdeal oranda karışan hava yakıt karışımı emme supaplarından bu odaya giriş yapar. Devamında pistonun yukarı hareketi ile bu karışım sıkıştırılır. Benzinli motordaki bujilerden ateşlenen kıvılcımlar ile patlama gerçekleşir. Piston aşağı yönlü hareket eder ve bu sayede krank milini hareket ettirir. Piston bir kez daha yukarı yönde hareket ederken patlamadan kaynaklı oluşan gazları egzoz supaplarından sistemin dışına aktarılır. Tekrar supap aşağı indiğinde hava yakıt karışımı yanma odasına alınır.