Bilanço esasına göre tutulan defterler nelerdir? Envanter defteri nedir?

Bilanço defterleri, şirketlerin alacak ve vereceklerini finansal tablo üzerinde raporladığı defterlerdir. Şirketlerin sermaye durumunu ve borçlarını göstererek yatırımcılar için de yararlı bir veri kaynağı oluşturur. Hissedarların şirket içerisindeki yatırımları görüntülenebilerek şirketin mevcut durumu hakkında bilgi verici olur. Belirli bir dönemin sonunda tutulan bu defterler, işletmelerin türüne ve sermaye yapısına göre değişir.

Vergi Usul Kanunu'nda ticari faaliyette bulunan birinci sınıf tüccarlar, bilanço esasına göre defter tutmak zorundadır. Aksi takdirde cezai yaptırımı vardır. Kanunda önce kimlerin bilanço esasına göre defter tutacağı belirlenerek ve bunun dışında kalan tüccarlar işletme hesabı esasına göre defter tutabilmektedir.

Vergi Usul Kanunu'nda 2022 yılı için bilanço esasına göre tutulan defterler belirlenmiştir. Bilanço esasına göre tutulan defter 1. sınıf tacirler için şöyle ayrılabilir:

1. Satın alınan malları olduğu gibi veya işledikten sonra ticari faaliyete sokan ve faaliyetlerinin yıllık tutarı 400 bin liranın ya da satışlarının tutarı 570 bin liranın üzerinde olanlar;
2. Yıllık alım tutarları 400 bin lirayı veya satışlarının tutarı 570 bin lirayı aşan ticari faaliyetlerde bulunarak, bir yıl sonunda elde edilen toplam iş hasılatı 200 bin liranın üzerinde olanlar;
3. Toplam mal ve hizmetlerinin beş katı ile yıllık satış tutarının toplamı 400 bin liranın üzerinde olanlar;
4. Anonim, limited, kollektif ve komandit her türlü yapıdaki ticaret şirketleri;
5. Kurumlar Vergisine bağlı olan; kooperatifler, sermaye şirketleri, kamu kuruluşları, dernek ve vakıflar;
6. Bilanço esasına göre defter tutmak isteyen işletmeler.

Bilanço Esasına Göre Tutulan Defterler

Yevmiye Defteri (Günlük Defter): Birinci sınıf tacirlerin ticari faaliyetlerini belgelere dayanarak özel bir yazım şekli tarihle günü gününe maddeler halinde yazdığı defterdir. Yevmiye defteri, günlük defter anlamına da gelir.

Türk Ticaret Kanunu'na göre yevmiye defterinin tutulduğu yıldan itibaren 10, Vergi Usul Kanunu'na göre de 5 yıl süre ile saklanılması gerekir. İşletmelerin sosyal sigortaya ait belgelerini saklama zorunluluğu ise 10 yıldır.

Defter-i Kebir (Büyük Defter): Defter-i Kebirde, yevmiye defterinin kaydettiği faaliyetlerinden alınan işletme hesapları işlenir. Bir diğer adı da Büyük Defterdir. Çift sayfa olarak kullanılan defterin iki sayfası bir sayfa olarak sayılır. Defterin sol sayfası hesaplardaki borcu, sağ sayfası ise hesapların alacağını gösterir.

Envanter Defteri: Şekil olarak defter-i kebire benzeyen envanter defteri çift sayfalı ve iki sayfası bir sayfa olarak sayılır. Ticari işletmelerin açılışında ve onu izleyen her yıl sonu çıkarılan envanter listesi, bilançolar, gelir tablosu deftere kaydolur. Envanter ve bilançonun oluşturulduğu son gün "Bilanço Günü" olarak adlandırılır.