Öncelikle birleşik kelimelerin tanımını yapmak gerekirse; iki ya da daha fazla kelimenin yan yana yazılmasıyla oluşan yeni kelime, “birleşik kelime” olarak adlandırılmaktadır. Birleşik kelimeler anlamca bütündür. Birleşik kelime yeni bir kavramı belirtmektedir. Birleşik kelimeler duruma göre bazen ayrı bazen de bitişik yazılmaktadır.
Bitişik Yazılan Birleşik Kelime Kuralları
- Eğer birleşik kelime ses düşmesine uğruyorsa bitişik yazılmaktadır.
- Kelimeler birleşirken herhangi bir ses olayıyla meydana geliyorsa bitişik yazılmalıdır.
- İkinci kelimede geçmiş zaman eki varsa (-dı,-di,tı,tu) bitişik yazılır.
- Emir kipiyle kurulan kelimeler bitişik yazılır.
- Birinci ya da ikinci kelime birleşirken temel anlamını kaybederse bitişik yazılır.
- Sıfat fiillerin getirilmesiyle birleşen kelimeler bitişik yazılır.
- İki ve fazlası kelimenin birleşmesiyle oluşan isim, soyisim ya da lakaplar bitişik yazılır.
- Aynı şekilde iki ve fazlası kelimenin birleşmesiyle oluşan yer adları (il, ilçe, semt, mahalle) bitişik yazılır.
- Eğer birleşik kelime ev kelimesiyle kurulduysa bitişik yazılır.
- Eğer kelime hane, zade ve name kelimeleriyle oluşturulduysa bitişik yazılır.
- Müzik alanındaki makam adları bitişik yazılır.
- Ara yönleri ifade eden kelimeler bitişik yazılır.
- Eğer kelime -zede ile oluşturulduysa bitişik yazılır.
- Bitki, hayvan, renk, hastalık, alet, eşya, yiyecek, oyun, gökcismi adlarıyla kurulan birleşik kelimeler bitişik yazılmaktadır.
Bitişik Yazılan Birleşik Kelimelere Örnekler
Bitişik yazılan birleşik kelimeler farklı başlıklar altında değerlendirilir. İşte maddeler halinde bitişik yazılan birleşik kelimelere örnekler:
- Ses düşmesine uğrayan kelimeler: birbiri (biri biri), nasıl (ne asıl), niçin (ne için)…
- Herhangi bir ses olayına uğrayarak birleşen kelimeler: kaybolmak, darbetmek, hissetmek, reddetmek…
- Birleşirken temel anlamını kaybeden bitki adı olarak kullanılan kelimeler: aslanağzı, camgüzeli, ayşekadın, kuşburnu, altıparmak, karnıkara…
- Birleşirken temel anlamını kaybeden hayvan adı olarak kullanılan kelimeler: akbaş, kızılkanat, karadul, bağrıkara,…
- Birleşirken temel anlamını kaybeden hastalık adı olarak kullanılan kelimeler: karabaş, itdirseği, karabacak…
- Birleşirken temel anlamını kaybeden alet ya da eşya adı olarak kullanılan kelimeler: adayavrusu, gagaburun, deveboynu, leylekgagası…
- Birleşirken temel anlamını kaybeden biçim, tarz, motif adı olarak kullanılan kelimeler: koçboyunuzu, civankaşı, eşeksırtı, beşik örtüsü…
- Birleşirken temel anlamını kaybeden yiyecek adı olarak kullanılan kelimeler: alinazik, bülbülyuvası , kedidili , kadınbudu…
- Birleşirken temel anlamını kaybeden oyun adı olarak kullanılan kelimeler: beştaş, dokuztaş…
- Birleşirken temel anlamını kaybeden gökcismi adı olarak kullanılan kelimeler: Demirkazık (yıldız), samanyolu (yıldız kümesi), Büyükayı (yıldız kümesi)…
- Birleşirken temel anlamını kaybeden renk adı olarak kullanılan kelimeler: fildişi, narçiçeği, camgöbeği…
- Oğlu ve kızı kelimeleriyle oluşan birleşik kelimeler: elkızı, eloğlu, çapanoğlu…
- Emir kipiyle kurulan kelimeler: ateşkes, tutkal, yapboz, örtbas…
- Sıfat fiil eklerinin getirilmesiyle birleşen kelimeler: kuşkonmaz, varyemez, cankurtaran…
- Geçmiş zaman ekleriyle kurulan kelimeler: gecekondu, mirasyedi, çıtkırıldım…
- İki ve fazlası kelimenin birleşmesiyle oluşan isim, soyisim ya da lakaplar: Gülseren, Birol, Şenol…
- İl, ilçe, semt, mahalle adları: Pınarbaşı, Çanakkale, Gümüşhane…
- Ara yönleri ifade eden kelimeler: güneybatı, kuzeydoğu…
- -Zede ekiyle oluşturulan kelimeler: kazazede, depremzede, selzede…
TDK Bitişik Yazılan Birleşik Kelimeler Tablosu
TDK bitişik yazılan birleşik kelimeler tablosu için hazırlanmış bazı örnekler aşağıdaki gibidir.
Karadut | Pazartesi | Akşehir | Yavruağzı | Uyurgezer
Acembuselik | Karagöz | Uludağ | Şıpsevdi | Biçerdöver
Darülaceze | Kapkaç | Akdeniz | Dalgakıran | Dedikodu
Yazıhane | Beyanname | Huzurevi | Hanımefendi| Gelberi
Biraz, birçok | Düşeyazmak | Bilinçaltı | Çekyat | Başhekim