BM'nin İnsani Gelişme Raporu açıklandı: Türkiye yükselişte

Birleşmiş Milletler (BM) Kalkınma Programı tarafından yürütülen 2011 İnsani Gelişme Raporu bugün açıklandı. "Sürdürülebilirlik ve Eşitlik: Herkes İçin Daha İyi Bir Gelecek" adını taşıyan rapor, iklim değişikliği ve aşırı yoksullukla mücadele girişimlerini finanse edebilmek için uluslararası döviz işlem vergisi ya da parasal işlem vergisi gibi daha kapsamlı parasal olanaklar oluşturulması yönündeki önerileri destekliyor. Raporda belirtilen tahminlere göre döviz işlemlerinden alınacak yüzde 0.005'lik bir vergiyle bile yılda 40 milyar dolardan fazla bir kaynak oluşturmanın mümkün olduğuna dikkat çekiliyor. Türkiye'nin 1980–2011 yılları arasında İnsani Gelişme Endeksi (İGE) değeri 0.463'den 0.699'a çıktı.

RAPORDA AVRUPA ÜLKELERİ ÖNDE
2010 İnsani Gelişme Raporu'nda 169 olan ülke ve bölge sayısı, 2011'de rekor düzeye çıkarak, Karayipler ve Büyük Okyanus’taki küçük ada devletleri ile ilgili daha gelişmiş verileri de yansıtacak şekilde 187'ye ulaştı.
Raporda, her yıl olduğu gibi, İnsani Gelişme Endeksi başta olmak üzere çeşitli politika başlıklarında pek çok veri ve bulgu da yer alıyor. 2011 İnsani Gelişme Endeksi'nde Norveç, Avustralya ve Hollanda gibi ülkeler başı çekerken Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Nijer ve Burundi ise son sıralarda yer aldı.
Amerika Birleşik Devletleri, Yeni Zelanda, Kanada, İrlanda, Lihtenştayn, Almanya ve İsveç 2011 İnsani Gelişme Raporu'nda ilk on arasında yer alırken sağlık, eğitim ve gelir konularında endekste yapılan düzeltmelerle birlikte dünyanın refah düzeyi en yüksek ülkelerinden bazılarının ilk 20 dışında kaldığı, buna göre ABD’nin 4’üncü sıradan 23’üncülüğe, Kore’nin 15’inci sıradan 32’nci sıraya, İsrail’in de 17’ncilikten 25’inci sıraya gerilediği görülüyor. ABD ve İsrail, raporun Eşitsizliğe Uyarlanmış İnsani Gelişme Endeksi(EUİGE)’nde özellikle gelir eşitsizliklerinden ötürü alt sıralara geriledi. Sağlık, eğitim ve gelir konularında görece eşitlikçi bir tablo sergileyen diğer ülkeler arasında örneğin İsveç 10'nculukta 5'inci sıraya, Danimarka 16'ncılıktan 12'nci sıraya, Slovenya da 21'incilikten 14'üncü sıraya yükseldi.

TÜRKİYE'NİN İNSANİ GELİŞME ENDEKSİ DEĞERİ YÜKSELDİ
Türkiye'nin yüksek insani gelişme kategorisinde olan 0.699'luk 2011 İGE değeri, ülkeyi 187 ülke ve bölge içinde 92'nci sıraya yerleştirdi. 1980–2011 yılları arasında Türkiye'nin İGE değeri 0.463'den 0.699'a çıktı. Bu yüzde 51'lik bir artışa ya da yıllık ortalama yüzde 1,3’lük bir artışa işaret ediyor. 2010 İGR'de Türkiye 169 ülke içinde 83'ncü sırada yer almıştı. Ancak, temel veri ve yöntemler kadar ülke sayısı da değişmiş olduğundan bu değer ve sıralamaları önceki raporlarda yer alan veri ve sıralamalarla karşılaştırmamak gerekiyor. Reel İGE değerleri ile karşılaşma yapıldığında Türkiye'nin 2010 yılındaki endekse göre 2011'de üç basamak yükseldiği belirtiliyor.

ARTIŞTA YAŞAM BEKLENTİSİNİN 74 YILA ÇIKMASI ROL OYNADI
Türkiye'nin İnsani Gelişme Endeksi'ndeki reel değer artışında, milli gelir seviyesinin ekonomik krizden görece az etkilenmesi ve doğumda yaşam beklentisinin 72,2 yıldan 74 yıla çıkması rol oynadı. 1980–2011 yılları arasında Türkiye'de doğum anında umulan yaşam süresi 17.4 yıl, ortalama okullaşma süresi 3.6 yıl ve beklenen okullaşma süresi de 4.9 yıl uzadı. Türkiye’nin kişi başına düşen Gayri Safi Milli Geliri (GSMH) de 1980–2011 yılları arasında yüzde 119 oranında arttı. Ancak Türkiye'nin 0.699'luk 2011 İGE değeri, yüksek insani gelişme grubunda yer alan ülkelerdeki 0.741 ortalamasının da, Avrupa ve Orta Asya'daki 0.751 ortalamasının da altında kaldı. Türkiye’nin 2011 değerinden bu boyutlara ait endekslerin dağılımından kaynaklanan eşitsizlik 'çıkartıldıktan' sonra bu değer yüzde 22.5 kayıpla 0.542 düşüyor.
İnsani Gelişme Raporu'nda okullaşma, yaşam süresi ve kişi başı gelirdeki ulusal ortalamalara odaklanan İGE'nin tamamlayıcısı olarak tasarlanmış Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği Endeksi (TCEE) ve Çok Boyutlu Yoksulluk Endeksi (ÇBYE) de yar alıyor. Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği Endeksi'ne (TCEE) göre İsveç, üreme sağlığı, yıl olarak okullaşma süresi, parlamento temsili ve iş piyasasına katılım bileşenleri hesaba katıldığında, toplumsal cinsiyet eşitliğinde dünya lideri konumunda. Toplumsal cinsiyet eşitliğinde İsveç'i Hollanda, Danimarka, İsviçre, Finlandiya, Norveç, Almanya, Singapur, İzlanda ve Fransa takip ediyor.
Türkiye TCEE'deki 0.443 değeriyle 2011 endeksinde yer alan 146 ülke arasında 77'nci sırada yer aldı. Ülkedeki erkeklerin yüzde 46,7’sinin orta ya da lise eğitimi almış olmasına rağmen yetişkin kadınların yüzde 27,1’inin orta veya lise düzeyinde eğitim aldığı belirtildi. Her 100 bin canlı doğumdan 23'ünde kadınlar hamilelikten kaynaklanan sorunlar nedeniyle hayatını kaybederken, erişkin doğurganlık oranı 1000 canlı doğumda yüzde 39,2. İş gücü piyasasına kadın katılımı ise kadınlarda yüzde 24, erkeklerde ise yüzde 69,6 olarak raporda yer aldı.

EN YOKSUL NÜFUS GÜNEY ASYA'DA
Çok Boyutlu Yoksulluk Endeksi (ÇBYE) temiz su, yakacak ve sağlık hizmetlerine erişimin yanı sıra sadece gelir standartlarına bakarak anlaşılamayan resmin tamamını göstermeye yardımcı, temel ev eşyaları ve ev standartları gibi aile bazındaki etmenleri inceliyor. Çok boyutlu yoksullukta, rapora göre, nüfusunun yüzde 92’si ile Nijer ilk sıradayken, yüzde 89 ile Etiyopya ve yüzde 87 ile Mali, Nijer'i takip etti. ÇBYE ile tespit edilmiş olan en yoksul 10 ülkenin tamamı Sahra Altı Afrika bölgesinde.
Öte yandan en geniş çok boyutlu yoksul nüfus ise Güney Asya'da Hindistan, Pakistan ve Bangladeş’te yer alıyor. En yüksek ÇBYE rakamları bu ülkelerden elde ediliyor.
Türkiye’nin ÇBYE tahminleriyle ilgili olarak en yakın tarihli araştırma verileri 2003’e ait. Türkiye'de nüfusun yüzde 6,6’sı çoklu yoksunluklar içindeyken buna ilaveten yüzde 7,3’lük bir kesim de çoklu yoksunluklar karşısında hassas konumda. Türkiye'de çok boyutlu yoksulluk içindeki insanların hissetmekte olduğu yoksunluk yüzdesi olan yoksunluğun 'payı' (yoğunluğu) yüzde 42. Nüfusun çok boyutlu yoksul kesiminin payını ifade eden ÇBYE yoksunlukların yoğunluğuyla düzeltildiğinde ortaya çıkan rakam 0.028.