Elementel bor doğada saf halde görülmez. Yapısal olarak elmas kadar serttir. Çoğunlukta; karbon, magnezyum, sodyum ve alüminyum ile bileşikler oluşturur. Metal ve ametallerle yaptığı bileşiklerin değişik özellikler göstermesiyle sanayide bu farklılığın pek çok kullanım alanı oluşturduğu söylenebilir. Türkiye dünyadaki dört büyük elementel bor üreticisinden birisine sahiptir. Bor nerelerde kullanılır sorusunun cevabına yazının devamında ulaşabilirsiniz.
Bor nedir sorusu son zamanlarda internette çok merak edilen konular arasında yer aldı. Bor; periyodik tabloda yarı metal sınıfında yer alan kimyasal bir elementtir. Yapısal olarak çok hafif fakat Mohs sertlik ölçeğine göre 9,5 değerinde yani elmasa yakın dayanıklılıktadır. Yapısı itibari ile bileşik oluşturmaya çok müsaittir. Bu sebeple de doğada bor tuzları olarak 230 farklı çeşitte bor minerali olduğu bilinmektedir.
Genel olarak bor mineralleri;
Endüstride çoğunlukla tinkal, kernit, üleksit ve kolemanit minerallari kullanılır. Bor madeninin değeri, bileşiminde yer alan boroksit ile ölçülür. Boroksitin bileşikteki oranı ne kadar yüksekse o kadar değerli kabul edilir. Yüksek saflıktaki bor yani magnezyum diborür süper iletken sanayisinde çok önemlidir. Üretimi için yüksek teknoloji gereklidir.
Bor madeni nerelerde kullanılır sorusu tarih araştırmacıları ve arkeologların da ilgisini çekmiştir. Yapılan araştırmalar sonucunda ilk defa yaklaşık 4000 yıl önce Tibet’te bor tuzlarının kullanıldığı belirlenmiştir. Ayrıca eski uygarlıklardan Babiller’de de değerli madenlerin eritilmesinde, eski Roma ve Yunan imparatorluklarında arenaların zeminlerinin temizlenmesinde, Antik Mısır’da mumyalama sırasında kullanıldığı saptanmıştır. Arapların da ilaç üretiminde ilk defa bor tuzlarını kullandığı bilimsel gelişmeler arasında yer alır. Günümüzdeki Bor Sanayine benzer ilk çalışmalar 13. yüzyılda kâşif Marco Polo tarafından bor minerallerinden bazılarının Tibet’ten Avrupa’ya getirilmesi ile başladığı kabul edilir. Ülkemizde ise ilk defa Balıkesir’in Susurluk ilçesi civarında çıkarılmıştır. 1861 yılında Fransız bir şirkete 20 yıllık süre ile işletme ve çıkartma hakkı tanınması ile yasal anlamda madenciliği başlamıştır. Pek çok gelişme ve değişim yaşanmış yabancı ve yerli firmaların bor madenciliğinde çalışmaları olmuştur. 1978 yılında devlet tarafından alınan kararlar doğrultusunda bor ile ilgili tüm faaliyetler Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü tarafından yürütülmeye başlanmış ve günümüzde de devam etmektedir.
Kullanım alanlarına geçmeden önce biyolojik hayat için bor yararlı mıdır zararlı mıdır sorularının cevabını bilmelisiniz. Bor memelilerde yemeklik tuz kadar zehirlidir fakat bu durum eklembacaklılar için biraz daha tehlikeli boyuttadır. Geçmişten günümüze içeriğinde bor olan antibiyotiklerin olduğunu da bilmenizde fayda vardır. Bitkilerin gelişimi için az miktarda da olsa gerekli olduğu hatta hayvanların gelişiminde de eser düzeyde bile elzem roller üstlendiği laboratuvar ortamında tespit edilmiştir. Kullanım alanları yapısı gereği bileşik oluşturmaya müsait olmasından dolayı çok çeşitlilik gösterir. İlaçtan deterjana, camdan metalurjiye, tarımdan enerjiye kadar ve daha çoğu endüstri dalında da kullanılır. İlaçlardaki kullanımı eskilere dayansa da günümüzde insan fizyolojisinde magnezyum, kalsiyum ve fosfor dengesini ayarlama konusundaki önemi sayesinde dışarıdan takviye ile alınması doktorlarca tavsiye edilir. Vücutta sentezlenmemesi takviye edilmesini gerektirir. Kemik ve kas dokularının sağlıklı oluşmasına ve de beyin fonksiyonlarının gelişimine sağladığı katkılar önemini bir kez daha vurgular. Ayrıca psikiyatride, alerjik hastalıklarda ve menopoz tedavisinde de kullanıldığı bilinir. Hatta araştırmaları devam etmekle birlikte bazı kanser türlerinin tedavisinde vücuda zarar vermemesi gerekçesi ile yeni bir umut olmaya başlamıştır. Cam endüstrisinde yapısındaki ısınmayı geciktirici özelliği değerini artırır. Ara mamulüne katıldığı cam ürünlerinin yüzey sertliğini ve ısıya dayanıklılığını artırmada kullanılır. Çevrenizde gördüğünüz neredeyse tüm cam ürünlerin içerisinde bor bileşimi bulunur. Hatta yalıtım için kullanılan cam elyafının yapısında da bor vardır. Arabaların camları, farları, LCD ekranlar, tüp ve beher gibi laboratuvar malzemeleri, ısıya dayanıklı borcam gibi cam mutfak araç gereçleri üretiminde bor kullanılır. Deterjan sektöründe de ağartıcı ve mikrop kırıcı ve de su yumuşatıcı özelliklerinden dolayı sabun ve toz deterjanlara yüzde 10 oranında boraks dekahidrat ve yüzde 10 - 20 sodyum perborat katkısı yapılır. Bor dezenfektan üretimi de yapılabilmektedir. Yerli markaların da kendi üretimleri olan farklı isimlerde bor deterjan üretimleri ve piyasada satışı söz konusudur Tarımda sebzeleri ve meyveleri besleyici özelliğinden dolayı toprağın ph seviyesini bozmayacak uygulamalarla mikro besin olarak kullanımdaki yerini alır. Yapısından kaynaklı alev geciktirici fonksiyonu sebebiyle izolasyon malzemelerinde özellikle ahşap gibi kolay yanabilen materyallerin kaplanmasında tercih edilir. Bu kaplama sayesinde yüzeyde mikroorganizma ve mantar oluşumu önlenir ve yanmaya karşı malzemelerin direnci artırılmış olur.
Dünyadaki önemli bor yataklarının büyük çoğunluğu Türkiye’dedir. Bunun dışında Doğu Rusya’da, Amerika Birleşik Devletleri Kaliforniya eyaletinde Mojave çölü’nde ve Güney Amerika’da And kemerinde bor maden yatakları bulunur.
Türkiye’de bor nerede çıkarılır diye merak ediyorsanız; Eskişehir’in Kırka, Balıkesir’in Bigadiç, Bursa’nın Kestelek ve Kütahya’nın Emet ilçesinde bulunduğunu bilmeniz yeterlidir. Türkiye'deki önemli bor minerallerinin dağılımı ise;