Yatırımcıların her gün binlerce hisse alıp satın aldığı piyasa olan borsa da; sermaye piyasası değişimi, döviz, vadeli işlemler, alınıp satılabilir menkul kıymetler, emtialar ve opsiyon sözleşmeleri halka açık satma ve satın alma işlemleri yapılır. İşlem hacmi oldukça geniş olan borsada manipülasyona neden olmamak ve güvenli işlem yapmak için devre kesici kullanılır. Borsada yatırımcıların güvenli bir şekilde hisse senedi alım satım yapması için kullanılan uygulamaya "devre kesici"denir. Borsada hisse alım satım işlemlerini yapan yatırımcılar bu işlemi belirli kurallar çerçevesinde gerçekleştirir. Bu işlemle birlikte yatırımcı güvenli bir şekilde işlem yaparken, ani fiyat değişimleri ve dalgalanmaların önüne geçilerek yatırımcıların ciddi oranda kayıp sağlaması engellenir.Peki borsada devre kesici ne anlama gelir, ne işe yarar?
Devre kesici; borsada yatırım yapan yatırımcıların ani fiyat hareketlenmelerinden olumsuz bir şekilde etkilenmemeleri için piyasayı sakinleştirmeyi sağlayan ve yatırımcıyı koruyan bir sigorta sisteminin adıdır.
İlk kez 2015 yılında Borsa İstanbul tarafından kullanılan devre kesici sistemi yatırımcıların sermayelerini güvenli bir şekilde tutmayı hedeflemiştir. Borsaya yeni başlayan birçok kişi tarafından merak edilen “Borsada devre kesici uygulaması nedir?” sorusunun cevabını inceleyelim.
“Borsa devre kesici nedir?” sorusuna koronavirüs salgınından bir örnekle anlatalım. İçerisine en fazla 10 müşteri alabilen bir mağazada, 12 müşteri içerde olduğunda müşteriler arasında azalan mesafeden dolayı koronavirüs salgını için tehlikeli bir durum oluşturur. Eğer içeride 15 müşteri olursa bu tehlike daha fazla artar ve müşteriler yakın mesafelerde durarak salgının birbirlerine geçmesine sebep olabilirler. Eğer mağazanın kapısında bir mağaza çalışanı içerideki müşteri sayısını ve dışarı çıkanları da takip ederek, içeriye müşteri alırsa salgının artmasına engel olur. Borsada da devre kesici de mağaza kapısında bekleyen çalışan gibidir. İçeride yaşanacak durumları engeller.
Devre kesicinin görevi yaşanılan ani durumlarda yatırımcıyı korur ve onların piyasayı anlamasına yardımcı olur. Yatırımcı bu süreçte doğru bilgiye ulaşır. Yatırımcı konuyu anladığında ise devre kesici ani hareketlenmelerin, spekülatif dalgaların ve yüksek satışların önüne geçmiş olur.
Devre Kesici Tetikleme Oranı: Yıldız Pazar'da yüzde 10, Ana Pazar'da yüzde 7,5, Alt Pazar'da ise yüzde 5'tir.
Devre Kesici Sonrası Emir Toplama Süresi: Yıldız Pazar'da 5 dakika, Ana Pazar'da 15 dakika, Alt Pazar'da ise 15 dakikadır.
Devre Kesici Sonrası Eşleştirme Süresi: Yıldız Pazar'da 2 dakika, Ana Pazar'da 2 dakika, Alt Pazar'da ise 15 dakikadır.
Borsada bazı günlerde piyasa olağan bir şekilde devam ederken, bir haber ya da hisse sahibi şirkete ait bir gelişme yaşanır ve hisse senedinin olağan durumu değişir. Bu durumla birlikte hisse senedinde meydana gelen yüzde 10 yükseliş ya da yüzde 5 düşüş gibi durumlarda devre kesici aktif olur. Devre kesiciyi harekete geçiren olay, fiyat eşiklerini geçiren emirlerdir. Devre kesici ile birlikte bu emirler de iptal edilir. Devre kesici işlemi uygulanırken, ilgili payda tek fiyat yöntemi ile fiyat oluşturmak için bir süre emir toplama işlemi yapılır. Devre kesici harekete geçtikten sonra oluşan sürenin bitiminde toplanan emirler eşleştirilerek fiyatlar oluşturulur. Daha sonra belirlenen fiyat duyurulur. Bu işlemin ardından ‘sürekli işlem’ yöntemine geçilir. Devre kesici işlemi bu uygulama ile piyasaları korurken yatırımcıyı da korur.
Yeni yatırımcıların “Borsada devre kesici ne demek?” sorusuna cevap verdikten sonra devre kesici uygulamasının detaylarına devam edelim. Devre kesici piyasada sadece seans süresi boyunca işlem gören bölümünde çalışır. Seansın ardından devre kesici uygulaması deaktif olur. Devre kesici aktif olduğu sürede piyasalarda ve yatırımcıların yaşayacağı anormal durumun önüne geçilir. Devre kesici uygulaması ile yatırımcıların ve piyasanın zarar görmesi engellenmiş olur. Devre kesici işlemi iyi midir araştırması yapan vatandaşlara bu işlemin tamamen yatırımcıyı korumak için yapıldığını belirtelim.
Devre kesici uygulaması varant işlemleri ve senetlerden verilen rüçhan hakkına müdahale etmediği için bu işlemlerde geçerli olmaz. Devre kesici işlemi sadece hisse senedi işlemleri için geçerli olduğundan hisse senedine bağlı olmayan işlemler devam eder. Bu süreçte piyasa takip edilirse eğer, ani değişimlerin varant işlemlerinde sadece etkisinin hissedildiği görülebilir. Bu süreçte uzmanların önerisi, yatırımcıların gözlerini piyasadan ayırmaması ve hisse senetlerine odaklanmasıdır.
Borsada devre kesici nasıl çalışır? sorusunun cevabı olarak, devre kesicinin manuel bir muüdahale ile çalışmadığını, 2015 yılından bu yana Borsa İstanbul tarafından yürürlüğe konulan otomatik bir sistem olduğunu belirtelim. Devre kesici işlemi aktif hale gelmesi için senet fiyatlarını kendisi algılar ve piyasadaki hisse senedi emirlerini iptale çevirir. Bu işlemle birlikte hisse senedi fiyat dalgalanmasından dolayı ortaya çıkacak kriz yönetiminin desteklenmesi sağlanır. Bu işlemin aktif hala gelmesiyle birlikte yatırımcılar ve borsa korunarak manipülasyonlardan en az oranda etkilenmesi sağlanır.