Ceza, stratejik bir şekilde kullanılırsa etkili bir disiplin yöntemidir. Çocuklar eleştiri ve cezaya alışırlarsa, başaracaklarından emin olmadıkları durumlarda kolayca pes ederler. Bu yüzden, iyi bir davranış programı ödüle ağırlık vermelidir. Öte yandan dürtü kontrol problemleri olan çocuklarda yalnızca ödül içeren sistemler de yeterli değildir.
Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi Uzmanı Dr. Koray Karabekiroğlu'nun, gerektiğinde çocuğuna ceza vermek isteyen ebeveynlere önerileri şöyle:
Kendinizi tanıyın
Çocuğunuza ceza verdiğinizde, kendi tepkilerinizi gözleyin. Çocuğunuzun yanlış davranışlarına karşı gösterdiğiniz duygusal tepkiler önemlidir. Eğer çok sert ve aşırı öfkeli davranıyorsanız, çocuğunuzun davranışı kötüleşebilir. Eğer daha kontrollü ve net davranırsanız, davranışla baş etmede daha başarılı olacaksınız.
Anahtar kelime "stratejik"
Ceza verdiğinizde, durum kontrolünüz altında olsun. Önce ödevle ilgili ödül sisteminin yağısı ve tutarlılığından emin olun. Ödül sistemiyle ilgili her şey yerli yerinde yapılıncaya kadar cezayı çok nadir kullanın.
4'e 1 oranını tutturmaya çalışın
Verdiğiniz ödüllerin miktarı, ceza miktarının en az dört katı olsun. Bu yaklaşım, cesaretsizlik, öfke ve saldırganlığın ortaya çıkışını engeller.
Söylediğiniz şey kastettiğiniz şey olsun
Ceza verirken kesin ve net olun. Dolambaçlı konuşmayın. Söylediğinizi bir sonuca bağlamaya hazır olun.
Mümkün olduğu sürece "düzeltme"yi seçin
Sözlü olarak ve göstererek çocuktan istenen "düzeltme" etkili bir ceza biçimi olabilir. Düzeltmesini isterken çocuğun ne yapması gerektiğini söyleyin. ("çalışmaya şimdi başlaman gerekiyor" gibi.) ne yapmaması gerektiğini belirtmeyin. ("Hayallere dalmayı ve zamanını boşa harcamayı bırak" gibi.)
Düzeltmeyi hemen yapmasını isteyin
Her zaman mümkün olmasa da hedef, yanlış davranışından sonra çocuğunuza en kısa zamanda karşılık vermektir.
Özel noktalara odaklanın
Çocuğun düzeltmesi gereken davranışı özel olarak belirtin. ("Dikkatini ödevine vermen gerekiyor" gibi.) belirsiz ifadelerden uzak durun. ("Kötü yapıyorsun" gibi.)
Düzeltmelerinizi basit ve kısa tutun
Düzeltme kısa ve net olduğunda faydalıdır.
Net olun, sert değil
Düzeltmeyi, ciddi olduğunuzu gösteren net bir tutumla söyleyin. Soru sormaktan kaçının! ("Ödevinin başına dönmeye ne dersin?" yerine "Ödevini yapman gerekiyor" demeyi seçin.)
Ödüllerin geri alınması
Çocuk düzgün çalışması sonucunda kazandığı puanları, kardeşine vurarak veya ödevinin başından ayrılarak kaybedebilir. Burada da 4'e 1 ödül-ceza oranına dikkat etmek gerekiyor.
Kısıtlama
Genellikle etkili bir davranış kontrolü yöntemidir. (Çocuğu, uyaran bulunmayan bir yerde, örneğin duvara dönük şekilde, beş dakika oturtmak gibi.) ama ödev yapmayla ilgili güçlüklerde tavsiye edilen bir strateji değildir. Çünkü çocuğu zaten yapmak istemediği ödevden alıkoyduğu için ödül yerine geçer.