Zeka nedir, ne değildir? Zeka gerçekten ölçülebilir mi? Bu soruların yanıtlarını ve zeka testlerine dair bilinmesi gerekenleri Çocuk Gelişim Uzmanı Şenay Yılmaz şöyle açıklıyor:
Literatürlerde zeka, "beynin tüm bölümlerinin uyumlu, birbiriyle koordineli, etkin ve verimli çalışmasının davranışlara yansıyan ismidir" der.
Zeka basit bir tabirle, "Elle tutulmayan, gözle görülmeyen ama olduğuna inanılan bir düşünce gücüdür."
Zeka;
• Gelişimi ölçmez.
• Sıradan, basitçe değerlendirilebilecek bir olgu değildir.
• Popülasyonun ortalamasını ifade eder.
• Kimine göre göreceli kimine göre nettir.
• Fazlası meziyet, eksiği eziyettir.
• Övünülesi bir değerdir.
Özellikle son dönemde popüler olan "üstün zekalılık", zeka kavramını bir kez daha öne çıkardı. Zeka ne kadar geri ise yapılası şey o kadar az, ne kadar fazla ise de dahi seviyesinde (Einstein düzeyinde beklentiyi) ifade eder hal almıştır. Oysa zeka beklenenin aksine bu kadar basit değil, ama çözümlemesi de kolay olmayan bir problem ağıdır.
Peki zeka ölçülebilir mi? Zeka testleri doğru sonuç verir mi?
Genelde toplum arasında "zeka testi" ve " genel gelişim testi" karıştırılan kavramlardır.
Gelişim testi, 0-6 yaş arası çocukların genel gelişimlerinin normal yaş ranjında olup olmadığını değerlendiren testlerdir.
Zeka testi ise, kişinin mevcut beyin kapasitesini ne kadar kullanabildiğinin belirlenmesidir.
Zeka testleri 1916 yıllarında Binet ile ortaya çıktı. Stanford Binet zeka testi, belki de zeka testlerinin atasıdır. Çocuklar için kullanılan testler arasında günümüzde en popüler olan Stanford Binet ve WISC-R zeka testleridir.
Bu testler 2-16 yaş arasına, eğitimi ve sertifikası olan kişilerin uygulaması gereken ve çocuğun birçok alanını değerlendiren testlerdir. Güvenirliliği ve geçerliliği kanıtlanmış bu testlerin uygulanması hayati önem taşır. Ne kadar profesyonelce yapılıyor olsa da mutlaka hata payı içerir. Zira test sırasında;
• Teste giren kişinin ruh hali (Yorgun, aşırı mutlu ya da mutsuz, isteksiz, aç ya da susuz olması gibi)
• Test yapan kişinin ruh hali (Konuya hakimiyeti, yorgun olması, önyargılı ya da çok kişiden yana olarak tarafsız olamaması gibi)
• Test yapılan ortam (Olması gerekenden sıcak ya da soğuk, loş ya da aşırı aydınlık, dar ya da olması gerekenden fazla geniş)
• Test materyallerinin standart olup olmadığı gibi etmenler hata payını artırır ya da azaltır.
Dünya Sağlık Örgütü, zeka puan ve sınırlılıklarını şöyle kategorize ediyor:
0–20 arası zeka bölümü: Derin zekâ geriliği
20–35 arası zeka bölümü: Ağır zekâ geriliği
35–50 arası zeka bölümü: Orta dereceli zeka geriliği
50–70 arası zeka bölümü: Hafif derecede zeka geriliği
70–79 arası zeka bölümü: Sıradan zeka geriliği
80–89 arası zeka bölümü: Donuk zekalılık veya donuk normal zeka
90–109 arası zeka bölümü: Normal zeka
110–119 arası zeka bölümü: Parlak zeka
120–129 arası zeka bölümü: Üstün zeka
130 ve üstü zeka bölümü: Çok üstün zeka
Zeka olgusu ve sonuçlarının toplumdaki yaygınlık durumu bir çan eğrisiyle ifade edilebilir. Çan eğrisinin bir ucu zeka geriliğini ifade ederken diğer ucu üstün zekalılığı ifade eder. Çan eğrisinin orta kısmı ise kabul edilebilir normal zekayı gösterir. Çanın uçlarına doğru gittikçe iş zorlaşır ve problemler artar.
%68.26'lık dilim "normal" kabul edilir. Elbette ki "neye göre? kime göre normal?" sorusu sorulabilir. Deneysel çalışmalar ve bilim bu sonuca ulaşıyor.
Bu sonuçlar "IQ" denilen zekayı tanımlar. Ancak günümüzde iki zeka türünü oldukça sık duymaya başladık. EQ (duygusal zeka) ve çoklu zeka (sözel, matematik, görsel, müzik, dokunsal, doğa ve içsel zeka türleri)
Zeka ölçülmez ama fark edilir. Bu bize yetenek olarak, bir farklılık olarak yansır; belki de hiç yansımaz yok olur gider... Ama esas olan onu koruyabilmek ve geliştirebilmektir.