Uzmanlar, çocuklarda büyümenin takibini, anne-babanın bizzat gözlemleyerek yapması gerektiğini hatırlatıyorlar.
Beraberinde doktor kontrolünde büyüme hızının belirlenmesinin ve takibinin yapılması gerektiğini de vurgulayan İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Endokrinoloji Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı, Pediatrik Endokrinoloji ve Adolesan Bilim Dalları Başkanı Prof. Dr. Oya Ercan, "Henüz nesilden nesile uzayan bir milletiz. Kendi öğrencilerimiz arasında yaptığımız bir araştırmaya göre; kızlarda boy ortalaması 1.62 cm. Yani; 1.55 cm. sınırlarını çoktan aştık. Anne-babalar, çocuklarınızda fark ettiğiniz boy kısalığını veya büyümede yavaşlamayı, 'bize çekmiştir, ha uzar, ha uzayacak!' diye bekleyerek gözardı etmeyin" diyor.
Çocukların psikolojileri ve sosyal gelişimleri için bu sorunun çok önemli olduğuna dikkat çeken Prof. Dr. Ercan, konuyla ilgili sorularımızı cevapladı:
Büyüme nasıl takip edilmelidir?
Çocukluk dönemi, sürekli bir büyüme sürecidir. Doğum öncesi dönem ve doğumdan başlayarak 18 yaşına kadar zaman zaman hızlanarak veya yavaşlayarak ama sürekli devam eden bir süreç söz konusu. Çocuğun sağlıklı büyümesinde çeşitli etkenler vardır. Beslenme, büyüme hormonunun düzenli salgılanması gibi faktörlerin boyun uzamasında önemli bir rolü vardır. Bizler çocuğun boyunun normal olup olmadığını, standart persantil eğrilerini kullanarak değerlendiririz. Sağlıklı bir çocuğun boyu, eğri üzerinde 3 ve 97 persantil çizgileri arasında yer alır ve çocukluk dönemi boyunca aynı eğri üzerinde devam eder. Çocuğun boyunun 3. persantilin altında olması veya normal persantil eğrisi içindeyken zaman içinde düşmesi, yaşıtlarına göre geride kalması problemdir ve incelenmesi gerekir. Boy kısalığının veya büyümeyle ilgili herhangi bir sorunun yakalanması için büyüme hızının takibi şarttır.
Boyun normal olup olmadığı ve boy kısalığı nasıl belirlenir?
Boy değerlendirmesini, büyüme hızına ve hangi büyüme eğrisinde olduğuna bakarak değerlendiriyoruz. Anne-babalar da, yaşıtlarıyla karşılaştırarak veya kıyafetlerine göre değerlendirebilirler.
Boy kısalığı; çıplak ayakla ölçülen boyun, yaş ve cinsiyete göre normal büyüme eğrisinin altında olmasıdır. Yıllık büyüme hızı, en hızlı olduğu dönemde yani, ilk bir yaş içinde 25 cm.'dir. İkinci yaşta ise 12 cm., okul öncesi dönemde 6-8 cm., bluğ çağına kadar da ortalama 5- 6 cm. olmalıdır. Ergenlik de hızlı büyüme dönemidir. Bir çocuk ergenlik öncesinde, yılda 5 cm.'den az büyüyorsa, büyüme eğrisinde aynı çizgide devam edemiyor ve geriden kalıyorsa sorun var diyebiliriz.
Ailevi boy kısalığı nedir?
Çok hassas bir durum. Bazı kısa boylu çocuklar için böyle bir tanım yapılabilir. Ama bunu demeden önce çocuğun büyüme hızını takip etmek gerekir. Çocuk, ebeveynleri kısa diye kısa olacak demek değildir. Ailevi boy kısalıklarının büyük bir kısmının "sebepsiz" olmadığı, aslında bir nedenle de olabildiği sonradan anlaşılabiliyor. Anne 1.50, baba 1.63'ün altında ise; ailevi boy kısalığından söz edilir. Bir çocukta boy kısalığı 'ailevi' olarak nitelendirilmeden önce mutlaka büyüme hızı takip edilmeli, büyüme hızı yetersizse çok detaylı tetkik yapılmalıdır. Eskiden "ailevi" denince tedavi edilemez anlamına geliyordu. Ama bugün tedavi edilebilir durum söz konusu olabilir. Yani; çok hassas bir noktadır bu. ‘Annen bu kadar, baban bu kadar, sen de bu kadarsın işte!' demek doğru değildir! Mutlaka çok detaylı incelenmelidir.
Kemik yaşı ne demek?
Esas biyolojik yaşımız kemik yaşımızdır. Erişkinler için kemikleşme noktalarının kapanma sınırı; kız çocuklarda 18, erkek çocukta 19'dır. Kemik yaşı, el bilek kemiklerinin röntgeni çekilerek belirlenir. Bu film bize iskelet olgunlaşma yaşını gösteriyor. Boyu kısa olan her çocukta ve ergende bu tetkiki, büyüme potansiyelinin ve ulaşılacak hedef boyun belirlenmesi için yapıyoruz. Kemik yaşı ile kronolojik yaş arasındaki fark az olmalıdır. Örneğin; 3 yaşındaki bir çocuğun kemik yaşı 1 yaş görünüyorsa bu normal değildir tabii.
Erkek ve kız çocuk arasındaki boy gelişimi farkı nedir?
Erkekler kız çocuklara göre biraz daha ağır doğarlar. Buluğ çağına kadar, kızlarla erkekler arasında çok büyük farklılık gözükmez. Fark; kızlar buluğa girince oluşmaya başlar. Kız çocukları ilk girdiklerinde boy atarlar ve erkeklere göre uzun olurlar. Ama son gülen iyi gülüyor tabii! Erkekler 2 yıl daha buluğa geç girerler ve buluğun sonuna doğru uzarlar. Kız çocuklarına göre avantajlı olan erkek çocuklar bu dönemde; 2 yıl geç girmenin 10 cm'i ve daha fazla boy atmanın farkıyla, toplam ortalama 13 cm. kız çocuklarına fark atarlar. 1.60 boyundaki kadın, 1.73 boyundaki erkeğe eş değerdir.
Anne-baba boyuna göre çocuğun boyunu hesaplamak mümkün mü?
Çocuk için; erişkin boyu yani beklenen boyu hesaplanabilir. Buna hedef boy diyoruz. Çocuğun cinsiyetine göre, ideal olarak kaç cm. olacağını hesaplayabiliyoruz. Yine büyüme çizelgesine göre, kız çocuk için hedef boy; annenin boyu aynen yazılır, babanın boyundan 13 cm. çıkarılır ve çizelgenin 18 yaş hizasına bakılarak beklenen ideal boy söylenebilir.
Erkek çocuk için ise; annenin boyuna 13 cm. eklenir, babanın boyu aynen alınır ve yine çizelgede 18 yaş hizasına gelen noktaya bakılarak ideal boy söylenebilir.
Biz gelişmekte olan bir ülke olarak, yüzyılın boy açısından pozitif olarak değişmekte olan bir jenerasyonunu yetiştiriyoruz. Bu yüzden, çocuklarımızın hesaplanan boy ortalamasının üstünde olmasını bekleyebiliriz. Hala, nesilden nesile uzamakta olan bir milletiz biz.
Büyüme hormonu eksikliğine bağlı boy kısalığında tedavi nasıl?
Büyüme hormonu eksikliğinin tedavisi hem kolay hem de çok başarılı sonuçlar veriyor, pahalı bir tedavi ama tedavi kurumları karşılıyor. Günde bir kez enjeksiyon kullanılıyor, iğneli enjektörlerle beraber iğnesiz enjektörler de kullanılıyor. Kalem şeklinde aletlerle çocuklar kendileri bunu kolayca uygulayabiliyorlar. Önce aileyi ve çocuğu eğitiyoruz. Genellikle gece yatmadan önce tek doz şeklinde uygulanıyor. Uzun süreli bir tedavi. Çocuk nihai boya ulaşana kadar tedaviye devam ediyoruz.
Anne – babalar, çocuklarının gelişimi konusunda nelere dikkat etmeliler?
Çocuğun hangi yaşta, kaç cm. olduğundan çok, büyüme hızı önemlidir. Yıllık büyüme temposuna bakmak gerekir. Yaşına uygun hızla büyüyüp büyümediği, doktor kontrolünde ya da Büyüme Çizelgesi'nden ebeveyn tarafından da yapılabilir. Ama şunu vurgulamak istiyorum; büyüme takibi hep aynı ölçüm cihazları ile yapılmalıdır. İdeal bir takip için; en az iki ölçüm yapıp bir yıllık büyüme hızına bakılmalıdır.
-Yaşıtlarına göre karşılaştırma yapılabilir.
-Kıyafetlerinin ve ayakkabılarının küçülüp küçülmediğine bakılabilir.
-Evde, duvarda oluşturulan basit bir boy çizelgesi ile büyüme takip edilebilir.
-"Uzar nasılsa..." diyerek beklerken, büyümeyle ilgili herhangi bir şüphe oluşması halinde mutlaka doktora başvurulmalıdır.
-Güvenerek gittiği doktorun önerdiği tedaviden korkmamalıdır. Halk arasında korkulduğu gibi uygun görülen hormon tedavileri kısırlığa yol açmaz.
"1.55 cm. sınırını yeni nesil çoktan geçti!"
Prof. Dr. Ercan: "Çocuklarda büyüme hormonu eksikliğinin tedavisini devlet kurumları karşılıyor. Bu tedaviler günümüzde hem çok basit, hem de çok başarılı sonuçlar veriyor. Fakat daha uzama potansiyeli olmasına rağmen kız çocukları için 1.55 cm. gibi bir sınır koyulmuş. Yani; boyu 1.55 cm.'e ulaşmışsa, yılda 5 cm.'den az uzuyorsa tedavi hakkı olmuyor.. Halbuki, bizim üniversite kendi öğrencilerimiz arasında yaptığımız araştırma sonucunda boy ortalaması kız çocukları için 1.62. Öyleyse bu çocuklar niye bu kadar uzama hakkına sahip olmasın….Gerçi 10 yıl önce 1.50 idi. Bugün 1.55 cm. bile bugünkü jenerasyona göre az. Ama, nihai boya, yani erişkin boyuna ulaşana ve kemikleşme noktaları kapanana kadar tedaviyi hak etmesi gerektiğini düşünüyoruz. Dünyada erişkin boyuna ulaşmış kabul edilme kriteri büyüme hızının 2 cm.'nin altına düşmesi. Bizde ise büyüme hızı 5 cm.'nin altına düşmüş hastanın tedavisi kesiliyor. Hiç olmazsa 3 cm. kabul edilebilir bir sınır olabilir."