Ibrat Safo, William Kremer
Bazı uluslararası giyim firmaları, çocuk işçi çalıştırılmasını protesto için Özbekistan'dan pamuk almaya son verince, tarlalardan pamuk toplama işi, memurlara, hastabakıcılara ve hatta doktorlara kaldı.
Taşkent'teki bir klinikte çalışan hastabakıcı Malvina öfkeli. "50 yaşıma merdiven dayadım. Astımım var. Pamuk toplamak zorunda bırakıldığımız yetmiyormuş gibi, para da ödemiyorlar" diyor.
Malvina diğer sağlık görevlileriyle birlikte 15 gün pamuk toplamaya gönderilmiş.
"Tarlada bizimle çalışan doktora telefon edenler oldu. Beni geçen gün ameliyat etmiştiniz, ateşim çıktı, ne yapayım diyenler..." diyor.
Özbekistan dünyanın en büyük pamuk üreticilerinden biri. Ekonomisinin can damarını da pamuk oluşturuyor. Üretim hükümetin kontrolü altında ve hasadın bir an önce tamamlanması için Sovyet usülü kotalar uygulanıyor.
Çocuk işçi kullanılması ve zorla çalıştırma uygulamaları, aralarında H&M, Adidas ve Marks and Spencer ve Tesco da bulunan bazı uluslararası firmaları Özbekistan'ı boykota yöneltti.
Özbekistan Başbakanı Şevket Mirziyayev bu yılın başlarında çocukların pamuk tarlalarında çalışmalarını yasaklayan bir kararname çıkardıysa da, öğretmenler, temizlikçiler, büro çalışanları da dahil olmak üzere, birçok yetişkin Ekim ve Kasım aylarında tarlada çalışmaya zorlanıyor.
Geçen yıl gibi, bu yıl da tarlaya gönderilenlere, doktorlar ve sağlık personeli de eklendi. Şehirlerde 'doktor, tarlaya pamuğa gittiği için' geri çevrilen hastalar oluyor.
BBC'nin Özbekistan'da çalışmasına izin verilmiyor, dolayısıyla asıl ismini kullanmadığımız Malvina, geçen yıldan bu yana Taşkent yetkililerinin her bölgeden 330 sağlık görevlisinin tarlalarda çalıştırılmasını şart koştuğunu söylüyor.
Kimin tarlada çalışmaya gideceği, sağlık ocaklarında yoğun tartışmalara da yol açıyor. Malvina, işyerinde herkesin bir rahatsızlık öne sürdüğünü, başhekimin ise hamilelerle çocuk emzirenler dışında, herkesin gitmesini kararlaştırdığını belirtiyor.
Çalışmaya gidince sabahları saat 4'te kaldırılıp tarlaya yollandıklarını söyleyen Malvina, "Günde 60 kg. pamuk toplamamız bekleniyordu. Bu hedefe ulaşamazsak, köylülerden satın almak zorunda kalıyorduk" diyor.
Semekandlı bir öğretim görevlisi de, bu yıl pamuk hasadına gidemeyecek kadar hasta olduğundan, parayla yerine çalışacak bir işçi bulmak zorunda kaldığını anlatıyor.
Çocuk işçi çalıştırma yasağı ise etkili olmuşa benziyor. Her yıl çocuk istismarını belgelemek için ülkede incelemelerde bulunan Yelena Urlayeva, sadece birkaç vaka tespit etti.
Özbek yetkililer, BBC'nin konuyla ilgili sorularını yanıtlamayı reddetti ancak hükümete yakınlığıyla tanınan bir internet sitesi, bu yıl pamuk tarlalarında çalışanlar arasında çocuk bulunmadığını kaydetti.
Boykot düzenleyenler ise, Özbekistan hükümetinin uyguladığı yasağın yetersiz olduğu kanısında.
Özbekistan'dan pamuk alımına boykot uygulanmasına ön ayak olan baskı grubundan Valentina Gurney, "Boykotu kaldırmak için Uluslararası Çalışma Örgütü'nün tarlalarda denetim yapmasına izin verilmesini istiyorduk, ancak henüz bu gerçekleşmedi" dedi.
Gurney, zorla çalıştımanın dünyanın birçok yerinde görüldüğünü ancak sadece Özbekistan'da hükümet tarafından örgütlendiğini belirtiyor.
Özbekistan dünya pamuk üretiminde yüzde 4, pamuk ihracatında ise yüzde 10'luk bir paya sahip. Pamuk, Özbekistan'ın toplam ihracatının yüzde 45'ini oluşturuyor.