Çölyak hastalığı gluten tüketildiğinde tetiklenen bir otoimmün bozukluğudur. Dünya çapında 100 kişiden 1’ini etkilediği tahmin edilir. Siz de 2,5 milyon teşhis konulmamış ve risk altında olan hastalardan biri olabilirsiniz. Bu yazımızı dikkatli okuyarak çölyak hastalığının belirtilerini öğrenebilir ve kendinizi kontrol edebilirsiniz
Çölyak nedir sorusu son yıllarda oldukça merak edilen konular arasında yer alır. Çölyak kısaca vücudun savunma mekanizmasının glutene karşı gösterdiği hassasiyet olarak tanımlanabilir. Gluten, buğday, arpa, çavdar gibi tahıllarda bulunan bir proteindir. Hamuru elastik yapar ve ekmeğe çiğneme yapısını verir. Hastalar gluten (buğday, çavdar ve arpada bulunan bir protein) yediklerinde, vücutları ince bağırsağa saldıran bir bağışıklık tepkisi oluşturur. Bu saldırılar; besin emilimini destekleyen, ince bağırsağı çevreleyen, küçük parmak benzeri çıkıntıları olan villuslarda hasara neden olur. Bu çıkıntılar görevlerini yapmadığı için besinler vücutta düzgün bir şekilde emilemez. Bu da yetersiz beslenmenin yanı sıra kemik yoğunluğu kaybına, düşüğe, kısırlığa, nörolojik hastalıklara veya belirli kanserlere yol açabilir. Çölyak hastalığı kalıtsaldır. Çölyak hastalığına sahip birinci derece akrabası olan kişilerde (ebeveyn, çocuk, kardeş) çölyak hastalığına yakalanma riski 10'da 1'dir. Çölyak hastalığı her yaşta gelişebilir. Tedavi edilmediği takdirde bu hastalık çok ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir.
Çölyak hastalığı olan çoğu insan, bu hastalığı taşıdığını asla bilmez. Araştırmacılar, hastalığı olan kişilerin % 20'sinden daha azının doğru tanı sürecinden geçtiğini düşünür. Bağırsaklardaki hasar çok yavaştır ve semptomlar o kadar çeşitlidir ki tanı konması yıllar alabilir. Çölyak hastalığı, gluten intoleransı ve gluten duyarlılığı ile aynı şey değildir. Gluten intoleransı olan kişilerde aynı semptomlar görülebilir ve bu kişiler glutenden kaçınmak isteyebilir. Ancak bu rahatsızlık bağışıklık tepkisi göstermez veya ince bağırsağa zarar vermez. Çölyak hastalığı, gıda alerjisi ile aynı şey değildir, bu nedenle semptomlar farklıdır. Buğdaya alerjiniz varsa ancak içinde buğday olan bir şey yiyorsanız gözleriniz kaşınabilir ve sulanabilir. Ayrıca nefes almakta zorlanabilirsiniz.
Yetişkinlerde çölyak hastalığının belirtilerinde aşağıdaki semptomlar görülebilir;
Ailesinde çölyak hastası olan çocuklar muhakkak taranmalı ve varsa hastalığın teşhisi en kısa zamanda yapılmalıdır. Bu rahatsızlığa sahip olan çocuklarda özellikle bağırsak sorunları gözlenir. Genel olarak bu çocuklarda görülen başlıca belirtiler ise şu şekilde sıralanabilir:
Çölyak hastalarının bazılarında dermatit herpetiformis olarak bilinen kaşıntılı, kabarcıklı bir döküntü meydana gelir. Dirsek, diz, kafa derisi, kalça ve sırt çevresinde yoğun bir yanma hissi ile başlar. Kırmızı, kaşıntılı yumrular oluşur ve sonra kabuklanır. Genellikle gençlik döneminde ortaya çıkar ve erkekler arasında kadınlara oranla daha yaygındır. Döküntü glütensiz bir diyetle temizlenir, ancak ilaçla da tedavi edilebilir.
Doktor çölyak hastalığından şüphelenen hastayı önce muayene eder ve belirtileri sorar. Sonrasında ise çeşitli testler ister. Talep edilen kan testleri sayesinde taramalar yapılır. Özellikle;
İnce bağırsak biyopsisi, çölyak hastalığı için en doğru test olarak kabul edilir. Doktor, bağırsak zarından örnek almak için endoskopi kullanır. Teşhisin doğruluğunu artırmak için genellikle birkaç örnek alınır. Çölyak belirtisine benzer emareleri olan rahatsızlıklar ise şu şekildedir:
Hastalığınız gluten olmadan bir yıl içerisinde iyileşmezse buna dirençli veya tepkisiz çölyak hastalığı denir. Şu anda tek tedavi şekli ömür boyu glutenden kaçınmak olarak ifade edilir. Diyete sıkı sıkıya uyulduğunda bağırsaklar iyileşir ve semptomlar kaybolur, ancak tekrar gluten yemek nüksetmeye neden olabilir.
Hastaların hangi yiyeceklerin gluten içerdiğini bilmesi gerekir. Bununla birlikte birçok ürün gizli gluten içerdiğinden bu süreç oldukça zor olabilir. Ciddi bir besin eksikliğiniz varsa doktorunuz size glutensiz vitaminler ve mineral takviyeleri tavsiye edebilir. Deri döküntüsü varsa size ilaç verebilir. Nitelikli bir diyetisyen, çölyak hastalığı olan bir kişinin sağlıklı bir diyet uygulamasına yardımcı olabilir. İlaçlar ve diş macunları gibi yaygın ürünler de gluten içerebilir. Bu nedenle etiketi kontrol etmek önemlidir. Glutensiz olarak etiketlenmediği sürece tahıllarla yapılan yiyecekleri yemeyin. Birkaç hafta glutensiz bir diyet uyguladıktan sonra ince bağırsağınız iyileşmeye başlayacak ve kendinizi daha iyi hissedeceksiniz.