Cumhuriyet kelimesi, Arapçada "çokluk, kabalalık, halk" anlamına gelen kökten türemiştir. Bu anlama gelen "cumhūr" kelimesine "+îyâ(t)" ekinin eklenmesiyle türemiştir. Cumhuriyet ile yönetilen ülkelere Osmanlı döneminden önce "cümhûr" denilirken 19. yüzyılda cümhûriyet denmeye başlanmıştır.
Cumhuriyet kelimesi geçmişte ilk kez "Sefaret Mektupları" adlı eserde geçmektedir. Daha sonrasında ise Şinasi'nin ve Ahmed Vefik Paşa'nın eserlerinde yer almıştır.
Cumhuriyet kelimesinin Türk Dil Kurumuna göre iki anlamı vardır. "1. Milletin, egemenliği kendi elinde tuttuğu ve bunu belirli süreler için seçtiği milletvekilleri aracılığıyla kullandığı yönetim biçimi. 2. Cumhuriyet altını."
Cumhuriyet, hükumet ve devlet başkanlarını halkın seçtiği yönetim şeklidir. Cumhuriyet yönetimi hükumet ve devlet başkanları belirli süreliğine ve yetkilerle seçilmesini ifade eder. Bu kelimenin cümle içinde kullanımına örnek olarak “29 Ekim 1923 yılında Atatürk Cumhuriyet’i ilan etti." cümlesini verebiliriz.
Cumhuriyet kelimesinin eş anlamlısı olan sözcük yoktur. Ancak benzer anlamlara gelen kelime grupları mevcuttur. Bu kelimeler tam anlamıyla cumhuriyet kelimesinin eş anlamı değildir. Zamanla anlam değişmesi yaşanmasıyla bazı kelime grupları, cumhuriyet kelimesiyle benzer anlamlara gelmiştir