Cumhuriyetin Ilk Un Fabrikası Saat Gibi Çalışıyor

Atatürk'ün emriyle Aksaray'da kurulan Cumhuriyet döneminin ilk un fabrikası Azm-i Milli T.A.Ş'nin ilk kurulduğunda alınan orijinal makineleri 16 yıldır üretim yapılmamasına rağmen, düğmesine basıldığında saat gibi çalışıyor.

Dönemin Aksaray Mebusu Vehbi Bey'in girişimi sonucu Atatürk'ün verdiği talimat üzerine Cumhuriyetin ilk yıllarında çalışmalarına başlanan Azm-i Milli Un Fabrikası'nın kuruluş hikayesi, ismi gibi milletin azmi ve milli iradesiyle gerçekleşmiş.

Atatürk'ün talimatından sonra Aksaray'a gelen Vehbi Bey, şehir merkezi ve köylerdeki zenginlerden para toplayarak, Aksaray Azm-i Milli T.A.Ş'yi, Ziraat Bankası, Aksaray Belediyesi, Aksaray Valiliği Özel İdaresi, Sanayi ve Maadin Bankası (Sümerbank) ile Aksaray halkının iştirakiyle 250.000 lira sermaye ile kurdu.

Cumhuriyetin ilk un fabrikası olarak faaliyetine başlayan fabrika, Aksaray halkının bu konuda gösterdiği azim ve fedakarlık nedeniyle Azm-i Milli ismini aldı.

Alman MİAG firması ile yapılan anlaşma sonucunda 30 ton/gün kapasiteli olarak inşa edilen ve montajı tamamlanan Azm-i Milli için gerek fabrikayı işletecek, gerekse şehrin enerji ihtiyacını karşılayacak 216 Kwh kapasiteli hidroelektrik santrali de kuruldu. Böylece ülkede hidroelektrikle aydınlatılan 2. şehir Aksaray oldu.

Fabrika üretim kapasitesini, yapılan düzenlemelerle zaman içinde artırdı ve son olarak 1995 yılında yapılan yenileme ve tadilat ile toplam kapasitesini 258 ton/güne çıkardı.

Azm-i Milli uzun yıllar askeri birliklerin ve Kızılay'ın yanı sıra piyasanın un ihtiyacını karşıladı. Fabrika 1996'da üretimini durdurdu ve 2000 yılında Başbakanlık Özelleştirme İdaresi Başkanlığı ile Aksaray Belediyesi arasında imzalanan hisse sözleşmesi ile Aksaray Belediyesi'ne hibe edildi.

-Orijinal makineleriyle çalışan tek fabrika-

Belediye Başkanı Nevzat Palta, Azm-i Milli'nin Cumhuriyet tarihinin ilk fabrikalarından biri olduğunu, orijinal kalmasının önemini artırdığını söyledi. Fabrikanın makinelerinin çalışır vaziyette olmasının bu önemi katladığını vurgulayan Palta, şunları kaydetti:

"Azm-i Milli'nin en önemli özelliği Türkiye'de halen makineleri çalışabilen Cumhuriyetin en eski fabrikası olması. Birçok şehirde müzeye dönüştürülmüş eski fabrikalar var. Ancak orijinal makineleri çalışan başka bir fabrika yok. Azm-i Milli belediyeye devredildikten sonra bu fabrikadan emekli olmuş kişileri bulduk. Makinelerin bakımını yaptırdık ve düğmesine basınca saat gibi çalıştığını gördük. Burayı Bilim ve Sanayi Müzesi haline getirip bu zenginliği herkesin görmesini sağlayacağız. Yakında ihalesi yapılacak ve çalışmalarına başlanacak. Prof. Dr. Metin Sözen'in de bu fabrikayı değerlendirmemiz konusunda çok katkıları oldu. Bizi yüreklendirdi."

-Atatürk'ün talimatıyla kurulmuş-

Palta, Azm-i Milli'nin kurulmasının TBMM'de Atatürk ile Aksaray Mebusu Vehbi Bey arasında geçen bir konuşmanın neticesinde gerçekleştiğini belirterek, olayı şöyle anlattı:

"Cumhuriyetin ilk yıllarında Atatürk TBMM'de bir konuşmasında ülke harpten çıktığı için hükümetin ve askerin yardıma ihtiyacı olduğunu söyleyince, Aksaray Mebusu Vehbi Bey, söz alarak, 'Paşam 2. ordunun ve bugünkü hükümetin bütçesine konulan masrafları arzu ettiğiniz zaman vermeyi taahhüt ediyorum' demiş ve meclisin alkış ve tezahüratına mazhar olmuş. Bu fedakarlık karşısında duygulanan Atatürk'ün, 'Vehbi Bey sizin bir isteğiniz var mı-' diye sorması üzerine, memleketi Aksaray'ın vilayet yapılmasını ve bir un fabrikası kurulmasını istemiş. Atatürk'ün talimatıyla Aksaray'ın vilayet olması ve bir un fabrikasının kurulmasına karar verilmiş."