Denizli halkı Tanzimat Fermanı’na karşı çıkmış

Türkiye’de son yıllarda yoğunlaşan demokratikleşme ve yerel yönetimleri güçlendirme mücadelesinin tarihi 1,5 asır önceye dayanıyor. Pamukkale Üniversitesi (PAÜ) Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Yasemin Avcı, Sultan Abdülmecid döneminde ilan edilen Tanzimat Fermanı’nın getirdiği merkezi idare ilkesine karşı Çarşamba, Kıbrıs, Yozgat, Tokat, Ayaş, Niş ve Denizli gibi birçok yerde ciddi tepkiler olduğunu kaydetti. Avcı, Denizli’nin 1839-1908 yılları arasını, “Bir Osmanlı Anadolu Kentinde Tanzimat Reformları ve Kentsel Dönüşüm: Denizli” ismiyle kitap haline getirdi.
Şehir tarihi uzmanı Doç. Dr. Avcı, hazırlığı üç yıl süren 292 sayfalık eserinde, Tanzimat döneminde idari merkezileşmeye taşranın tepkisi, yerel yönetim düzeni, belediye teşkilatı ve ilde modernleşmenin altyapısını inceliyor. Kitapta, günümüzde de devam eden “yerel yönetim-merkezi yönetim” tartışmalarının, hattâ çatışmaların benzerinin, 170 yıl önce de aşandığı görülüyor. Avcı, Tanzimat Fermanı’na kadar mahalli idarelerin ağırlık kazandığı (adem-i merkeziyetçilik) devlet yönetiminden merkezi hükümetin güçlendirme çalışmalarına, dolayısıyla vergilerin artışına ve memurların usulsüzlüklerine halkın ciddi tepkileri olduğunu belirtiyor: “İdari ve mali merkezleşme, yerel gelirlerin merkez tarafından denetlenerek hazineye yönlendirilmesi ve her türlü giderin yine buradan ödenmesi, taşra âyan ve eşrafının yerel özerkliklerinin kısıtlanması anlamına geliyordu. Bu da merkezle çevre arasında ciddi bir güç çatışmasının ortaya çıkmasını kaçınılmaz kılıyordu.”
Tanzimat reformlarını uygulamak için muhassıl olarak görevlendirilen Tavaslızade Osman Ağa’nın memuriyetine şiddetli karşı çıkıldığını ifade eden Yasemin Avcı, “Osman Ağa’nın zulüm derecesine varan uygulamalarına, Denizli halkının temsilcisi olarak seçilen, şehrin ileri gelenlerinden müderris, hatip ve imam gibi görevlilerden oluşan 67 kişinin mühürlediği mahzar (çok imzalı dilekçe) yazıldı. Bunun üzerine görevden alınan Tavaslızade’nin yerine tayin edilen Ratip Efendi'nin döneminde de benzer tartışmalar ve şiddet olayları yaşandı.” dedi.

DENİZLİ BELEDİYESİ 1871 YILINDA KURULMUŞ
Doç. Dr. Yasemin Avcı’nın kitabında, Denizli Belediyesi’nin 1871 yılında kurulduğuna dair bir belge de bulunuyor. Avcı, o dönemde Aydın vilayetine bağlı olan Denizli’de, belediye başkanı ve memurların maaşları Maliye Nezareti’nce belirlendiğini anlatıyor: “Denizli Belediyesi’nin 1876 değil de 1871 yılında kurulduğu, dolayısıyla Osmanlı vilayetlerindeki ilk belediyelerden birisi olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz.