Jeolojik olarak en aktif deprem kuşağı üzerinde yer alan Türkiye'de; Kuzey Anadolu Fay Hattı, Doğu Anadolu Fay Hattı ve Batı Anadolu Fay Hattı olmak üzere 3 adet fay hattı bulunmaktadır. Özellikle İstanbul bölgesinde 7 üzeri şiddetli olası bir deprem bekleniyor. Bu doğrultuda depreme dair merak edilen sorgulamalar hız kazandı. İşte depremin nasıl oluştuğuna dair detaylar...
Dünyanın, sahip olduğu 3 ana katman var. İç yapısında bulunan bu üç katman: litosfer, manto ve çekirdek. Bizim bulunduğum katman ''litosfer'' olarak adlandırılıyor. Yer kabuğunun ve suların bu katmanda bulunduğu kabul ediliyor. Litosferin hemen altında ise astenosfer yer alıyor. Astenosfer, levhaların yer aldığı katmana denir. Levhalar, gerilme ya da sıkışma gibi hareketler yapar. Bu hareketlerin sonucunda ise kendi içerisinde enerji biriktirir. Biriken enerji sonucunda levhalar hareket eder. İşte bu hareketli kısma fay deriz.
Türkiye, 3 ana fay hattı üzerine kuruludur. Bu hatlar; Kuzey Anadolu Fay hattı, Doğu Anadolu Fay hattı ve Batı Anadolu Fay hattı olarak adlandırılır. Bu fay hatlarında oluşan hareketlilikler depremi meydana getirir. Zaman zaman yoğun enerji birikimi ile büyük depremler olur. Bazı zamanlarda oluşan ufak şiddetteki depremler ise enerjinin boşalmasına yardım eder. Bazı depremleri hissetmeme sebebimiz de düşük enerji birikimi ile ilgilidir.
Deprem enerjisinin biriktiği noktaya deprem odağı denir. Deprem merkez üssü, dediğimiz ise yeryüzünde depremin meydana çıktığı ilk yerdir. Halk arasında merkez üssü denilen, aslında odaktan gelen enerjinin açığa çıktığı yerdir. Örneğin; 1999 Gölcük merkez üssü olan depremde Sakarya gibi çevre iller de hasar görür.
Deprem nasıl oluşur kısaca söyleyecek olursak; biriken enerji sonucunda fay hatlarında hareketlilik oluşmasıyla meydana gelir.
Dalgaları iki ana başlık altında sınıflandırırız. Toplamda ise 4 farklı deprem dalgası, yani sismik dalga vardır.
Cisim dalgaları, depremin odak noktasından çıktığında her yöne yayılır. Bu dalgalar, her yöne aynı seviyede yayılan dalgalardır. İki farklı şekilde yayılırlar;
P dalgaları; birincil dalgalar olarak da adlandırılır. Boyuna bir yayılım doğrultuları vardır. En hızlı deprem dalgası olarak bilinir. Hızlı olduğu için sismografta ilk ölçülen dalgadır. P dalgalarının yıkım etkisi düşüktür. S dalgasının aksine katı, sıvı ve gaz alanların tamamında yayılabilir. Boyuna hareket ettikleri için sıkışma ya da itme-çekme dalgaları da denir.
S dalgaları; enine dalgalara denir. Makaslama dalgası da denir. Hareket ettirdiği katı kütleleri, hareket yönünün dikine etkiler. Kütlelerde, makas etkisi yaratır. S dalgasının hızı P dalgasına göre belirlenir. Ancak her koşulda P dalgasından yavaştır. Sismografta P dalgasından sonra ölçülür. Yalnızca katı alanlarda yayılım gösterir.
Cisim dalgaları gibi yer kabuğunun içerisinde meydana gelmez. Yüzey dalgaları, yer kabuğuna en yakın yerde oluşur. Yer kabuğunun görünen yüzeyinde de hareket edebilir. Cisim dalgalarından daha yavaş hareket ederler. Yer kabuğuna daha yakın olduklarından daha büyük yıkım etkisine sahipler. Yüzey dalgalarının iki farklı alt başlığı var:
Rayleigh dalgaları; R dalgaları olarak da adlandırılır. Dalga adını, bu dalgayı keşfeden kişinin adından alır. Yeryüzündeki okyanuslar üzerinde hareket eder. Su dalgalarına benzeyen kıvrımlı hareketler yapar. Bu şekilde yeryüzünde elips şekline benzer hareketler ile yayılır. Genellikle yavaş hareket eden dalgalardır. Deprem anında şiddetli hissedilen sarsıntılar, bu dalganın bir sonucudur.
Love dalgaları; L dalgaları olarak da adlandırılır. Yer kabuğunun yatay yönlü hareket etmesine sebep olur. Hareket yönüyle cisim dalgası olan S dalgasına benzer. Deprem sonrası dışarıya çıktığımızda yerlerde çatlaklar görürüz. Hatta bazen derin yarıklar oluşur. Bu yarıkların oluşmasına Love dalgaları sebep olur. Evlerin temelinde ya da duvarlarında hasar oluşmasına da yine Love dalgaları sebep olur. Love ya da L dalgaları yer kabuğunda etkisi en çok hissedilen dalgadır. Rayleigh dalgasından ve bilinen diğer yüzey dalgaların arasında en hızlı olan yine Love dalgası olduğu bilinir.