Nüfus oranına göre ülkemizde hayli sık rastlanan guatr, en çok “göller bölgesi” olarak adlandırılan Antalya, Burdur ve Isparta illerinde görülüyor. 90’lı yılların sonunda tuzların iyotlanması ile ilgili yasal sürecin tamamlanması ve beslenme alışkanlıklarımıza iyot kaynağı olan balığı eklememiz, hastalığın oluşma oranını bir nebze kontrol altına almış olsa da hala istenen seviyede değil.
Guatr hastalığı kısaca nedir açıklamak gerekirse; tiroid bezinin normalden daha büyük boyutlara ulaşmasına sebep olan bir rahatsızlıktır. Tiroid bezi, Adem elmasının hemen altında boyun ile gövdenin birleştiği yerde bulunan kelebek biçimli bir yapıdır. Genel olarak guatr hastalığı herhangi bir ağrı ya da acıya sebep olmasa da şişkinliğe göre öksürüğe neden olabilir ya da konuşma ve yutkunma güçlüğü yaratabilir.
Guatr hastalığının görülme sebebi beslenme alışkanlıklarındaki iyot eksikliğidir. Ancak Amerika Birleşik Devletleri gibi rafine tuz kullanımının yaygın olduğu ülkelerde bile guatr görülebilmektedir. Bu gibi durumlarda guatr hastalığının sebebi tirod hormonlarının eksik ya da aşırı üretimi veya bezde oluşan nodüllerdir.
Guatr hastalığında tedavi, bezin boyutlarına, semptomlara ve hastalığın altında yatan diğer sebeplere göre değişkenlik gösterir. Gizli guatr adı verilen bazı guatr hastalıklarında bezdeki büyüme oldukça küçük boyutlarda olduğundan günlük yaşantıda herhangi bir soruna yol açmıyorsa tedaviye gerek duyulmaz.
Temel nedeni iyot eksikliği olsa da guatr hastalığının onlarca farklı sebebi olabilir. Hastalığı kontrol altına almak ya da doğru tedavi uygulamak için muayene ve testlerle hastalığın altında yatan sebepler araştırmalı ve bu doğrultuda hareket edilmelidir.
1. İyot eksikliği
İyot eksikliği tüm dünyada görülen guatr hastalıklarının temel nedeni olsa da ekonomik olarak gelişmiş ülkelerde iyotlu tuz kullanımının yaygın olmasından dolayı bu ülkelerde guatr hastalığının nedenleri başkadır. Bitkilerde yeterli miktarda iyot bulunmaması sebebiyle vegan diyetlerinde yeterli iyot alımı sağlanamaz. Ancak bu durum birinci dünya ülkelerinde yaşayan veganlar için, sofra tuzunun iyonize edilmesinden dolayı bir sorun teşkil etmez. Vücudun ihtiyaç duyduğu iyot;
Deniz ürünleri,
İyot bakımından zengin toprakta yetişen bitkiler,
İnek sütünde bol miktarda bulunur.
Asya, Latin Amerika ve Orta Afrika gibi çeşitli dağlık bölgelerde guatr hastalığının görülme sıklığı %80 oranına ulaşabilmektedir. Bu bölgelerde, günlük iyot alımı 25 mikrogramın altına düşebilmekte ve buna bağlı olarak çocukların çok büyük bölümü hipertiroidi hastası olarak dünyaya gelmektedir. Tiroid bezinin metabolizmayı düzenleyen tiroid hormonu üretebilmesi için iyota ihtiyacı vardır.
2. Otoimmün hastalıkları
Gelişmiş ülkelerde guatr hastalığının görülmesinin ana nedeni otoimmün hastalıklarıdır. Özellikle 40 yaşın üzerindeki kadınlar ve ailesinde guatr hastası bulunanların guatr hastalığına yakalanma riski daha yüksektir.
3. Hipertiroidi
Guatr oluşumuna neden olan bir diğer durum da hipertiroidi adı verilen tiroid bezinin normalden fazla çalışmasıdır. Hipertiroidi durumunda tiroid bezi gereğinden fazla tiroid hormonu üretir. Gereğinden fazla üretilen tiroid hormonu ise, bağışıklık sisteminin hastanın kendi vücuduna saldırarak tiroid bezinin şişmesine neden olur. Bu duruma “Graves hastalığı” adı verilir.
4. Diğer nedenler
Genelde guatr hastalığına bu üç durum neden olsa da nadiren başka faktörler de hastalığın oluşumunda rol üstlenebilir.
Sigara içmek: Tütün dumanının içerisinde bulunan tiyosiyanat (kükürtlü siyanür) vücudun iyot emilimi yapmasını engelleyebilir.
Hormonal değişiklikler: Hamilelik, ergenlik ve menopoz tiroid bezinin düzgün çalışmasını engelleyerek guatra sebep olabilir.
Tiroiditis: Enfeksiyona bağlı oluşan bu enflamasyon, guatr hastalığına sebep olabilir.
Lityum: Bu psikiyatrik ilaç, tiroid bezi fonksiyonlarını bozabilir.
Aşırı iyot tüketimi: Eksikliğinde olduğu gibi iyotun fazla tüketilmesi de guatr fonksiyonlarında bozulmaya sebep olabilir.
Şişkinliğin boyutu ve guatrın yarattığı semptompların şiddeti kişiden kişiye değişiklik gösterir. Çoğu guatr hastasında herhangi bir belirti gözlenmez. Ancak bazı guatr hastalarında,
Gırtlakta sıkışma, öksürük ve seste kısılma,
Yutma güçlüğü
Nefes almada güçlük veya nefes alırken boğazdan tiz bir ses gelmesi gibi durumlar gözlemlenebilir.
Diğer semptomlara guatr sebep olmaz, bu belirtiler guatra neden olan faktörler yüzünden oluşur. Örneğin, aşırı aktif tiroid bezi;
Gerginlik,
Çarpıntı,
Hiperaktivite,
Terleme,
Isıya karşı hassasiyet,
Bitkinlik,
İştah artışı,
Saç kaybı,
Kilo kaybı gibi semptomların görülmesine neden olabilir.
Guatrın oluşmasına, normalden az çalışan tiroid bezinin (hipotiroidi) sebep olduğu vakalarda;
Soğuk hassasiyeti,
Kabızlık,
Unutkanlık,
Kişilik değişiklikleri,
Saç kaybı,
Kilo alımı gibi durumlar gözlemlenebilir.
Guatr hastalığında, fiziksel muayene ile teşhis konulması mümkündür. Genel olarak hastadan, tiroid bezinin olduğu bölgeye ellerini koyarak, yutkunması istenir. Şişkinliğe bağlı olarak bu eylem sırasında hastalığa teşhis koyabilmek mümkündür.
Guatr teşhisi konduktan sonra asıl önemli nokta, tiroid bezinin düzgün çalışmasını engelleyen ve guatr oluşumuna sebep olan hipertiroidi ya da hipotiroidi gibi faktörleri teşhis etmektir.
Tiroid bezi testleri, kandaki TSH ve T4 seviyelerini ölçümleyen kan testleridir. TSH, tiroid bezini daha fazla tiroksin üretimi yapması için uyarırken, T4 tiroid bezine tiroksin üretimini durdurmasını söyler. Aşırı aktif tiroid bezinde TSH seviyesi çok düşük ya da hiç yokken T4 seviyesi yüksektir. Tiroid bezinin yetersiz çalıştığı durumlarda ise vaka tam tersi şekilde yüksek TSH seviyesi ve düşük T4 seviyesi olarak gözlemlenir.
Zehirli guatr hastalığından (Graves hastalığı) şüphelenildiği durumlarda triiyodotironin adlı bir başka hormonun ölçümlerine bakılır. Bazı vakalarda ise farklı testler yapılması gerekebilir.
Radyoaktif iyot taraması: Vücuda radyoaktif iyot enjekte edilerek tiroid bezinin fonksiyonları incelenir.
Ultrason taraması: Tiroid bezinin ve guatrın boyutlarını belirlemek için uygulanır.
İnce iğne aspirasyonu: Özellikle kanserden şüphelenilen durumlarda, tiroid bezinden hücre örneği alınarak laboratuvara gönderilir.
Halk arasındaki adıyla “zehirli guatr” olarak bilinen Graves hastalığı, hipertiroidiye bağlı olarak tiroid hormonlarının gereğinden fazla üretilmesi ile gelişen bir bağışıklık sistemi hastalığıdır. Hipertiroidiye pek çok faktör neden olsa da en yaygın neden Graves hastalığıdır.
Tiroid hormonlarının vücuttaki sayısız sistemde rol üstlenmesinden dolayı, zehirli guatr belirtileri pek çok farklı şekilde kendini gösterebilir ve hastanın genel sağlığını olumsuz yönde etkileyebilir. Zehirli guatr hastalığı herkeste görülebilmekle birlikte 40 yaşın altındaki kadınlar yüksek risk grubundadır.
Etkilediği bölgeye göre semptomlar değişse de zehirli guatr hastalığında genel olarak;
Anksiyete ve sinirlilik,
Ellerde aşırı miktarda titreme,
Sıcaklığa karşı hassasiyet ve terleme,
Beslenme alışkanlıklarında bir değişiklik olmamasına rağmen kilo kaybı,
Tiroid bezinde şişme,
Adet döneminde değişiklik,
Ereksiyon bozuklukları veya libidoda azalma,
Sık tuvalete çıkma ihtiyacı,
Gözlerde şişkinlik,
Halsizlik,
Bacaklarda veya ayaklardaki deride kalın ve kırmızı lekeler,
Hızlı veya düzensiz kalp atışı belirtileri gözlemlenir.
Guatr tedavisinde hastalığın oluşumuna sebep olan faktör belirlendikten sonra tedaviye başlanır. Guatr oluşumuna sebep olan faktöre bağlı olarak tedavi yöntemi değişir. Bazı hafif guatr hastalıklarında tedaviye gerek duyulmaz. Yalnızca düzenli kontrollere gitmek yeterli olur. Diğer vakalarda ise tiriod bezinin işlevini düzgün biçimde yerine getirememesine sebep olan etkenler kontrol altına alınır ya da ortadan kaldırılır.
1. Hipertiroidi tedavisi
Tiroid bezinin aşırı çalışmasından dolayı meydana gelen guatr hastalıklarında tedavi aşırı hormon üretimini kontrol altına almayı hedefler. Bu tedavide tiyonamid ilaçları kullanılarak yüksek hormon seviyeleri düşürülmeye çalışılır. Ayrıca radyoaktif iyot kullanılarak tiroid bezi fonksiyonlarını azaltmak ve hormon üretimini düşürmek de hipertiroidi tedavisinde tercih edilen bir yöntemdir.
2. Hipotiroidi tedavisi
Tiroid bezinin gereğinden az çalışmasına bağlı olarak oluşan vakalarda tiroid hormonunun sentetik muadilleri kullanılır. Yapay tiroksin (T4) dozajı, düzenli olarak yapılan ölçümlerle tiroid bezinin işlevini düzgün bir biçimde yerine getirmeye başlandığı gözlemlenene kadar artırılır. Genellikle yapay T4 muadilleri kullanılsa da tiroid bezi uyarıcı hormon takviyesi (TSH) ile beraber ikili bir tedavi de hastalığın şiddetine göre tercih edilebilir.
3. Cerrahi müdahale
Genel olarak guatr, altında yatan sebep ortadan kalktıktan sonra düzelmeye başlar. Ancak guatrın nefes almayı veya yutkunmayı zorlaştıracak kadar büyüdüğü vakalarda ameliyatla şişkinliğin miktarı azaltılabilir. Bu gibi durumlarda hastaya anestezi uygulanarak tiriodektomi adı verilen tiroid bezinin bir bölümünün alınması işlemi uygulanır.
Zehirli guatr tedavisinde hedef tiroid bezinin ürettiği hormonları azaltarak kontrol altına almaktır. Bu sayede hormonların vücutta yarattığı etkilerin önüne geçilmiş olur.
1. Radyoaktif iyot terapisi
Halk arasında guatr atom tedavisi olarak da bilinen bu yöntemde hastaya ağız yoluyla radyoaktif iyot (radyoiyodin) verilir. Hormon üretebilmek için iyota ihtiyaç duyan tiroit bezi radyoiyodin emilimini gerçekleştirir. Radyoiyodin, barındırdığı radyasyon sayesinde tiroid hücrelerini zapt ederek zaman içerisinde bu hücreleri yok eder. Bu, tiroid bezinin küçülmesini ve birkaç hafta ila birkaç ay arasında hastalığın yarattığı semptomların ortadan kalkmasını sağlar.
2. Antitiroid ilaç tedavisi
Bu tür ilaçlar, tiroid bezinin hormon üretmek için kullandığı iyot miktarını düzenlemeye yarar. Etken maddesi metimazol veya propiltiourasil olan bu ilaçlar tiroid bezinin tükettiği iyot seviyesini kontrol altına alarak aşırı hormon üretimini engeller. Antitiroid ilaçların bir yıldan uzun kullanılması hastalığın kontrol ve tedavisinde daha olumlu sonuçlar verir. Bu ilaçlar radyoaktif iyot terapisi öncesinde veya sonrasında da kullanılabilir.
3. Beta bloker ilaç tedavisi
Bu ilaçlar tiroid bezinin ürettiği hormonları kontrol altına almak yerine, hormonların vücut üzerindeki etkilerini engellerler. Kullanıldıkları andan itibaren çarpıntı, titreme, anksiyete, sinirlilik hali, ısıya karşı hassasiyet, terleme, ishal ve kaslarda zayıflama gibi semptomplarda rahatlama sağlarlar.
Bitkisel tedavi yöntemlerini kendi başınıza uygulamadan önce mutlak surette bir doktora görünmeniz gerekir. Çünkü her hastalıkta olduğu gibi guatr tedavisinde de önce hastalığa teşhis konulmalı ve altında yatan faktör tespit edilmelidir. Eğer hastalık, hipertiroidi ya da hipotiroidiye bağlı oluşmuşsa guatr bitkisel tedavi yöntemleri herhangi bir işe yaramaz. Ancak iyot eksikliğine bağlı olarak guatr oluşmuşsa uygulayabileceğiniz bazı bitkisel tedavi yöntemleri mevcut.
1. Elma sirkesi
Yarım çay kaşığı bal, bir çay kaşığı elma sirkesi ve bir bardak sıcak suyu karıştırın, elde ettiğiniz bu karışımı her sabah içmeye çalışın. Asidik bir yapıya sahip olan elma sirkesi vücudun pH dengesini sağlarken tiroid bezinin iyon emilimini de artırır.
2. Hindistan cevizi yağı
Düzenli olarak hindistan cevizi yağı tüketmek, yağın asidik yapısı sebebiyle tiroid bezinin iyot emilini artırmaya yardımcı olur. Ayrıca hindistan cevizi yağı anti inflamatuar özelliği sayesinde aşırı uyarılmaya bağlı olarak oluşan tiroid bezi şişkinliğinin de önüne geçer.
3. Bentonit kil
İki ya da üç çay kaşığı bentonit kili, kilin balçık kıvamına gelmesine yetecek oranda suyla karıştırın. Her iki üç günde bir bu karışımı şişkin bölgeye sürün. Anti oksidan yapısıyla bentonit kil, sürüldüğü bölgedeki toksinleri emerek tiroid bezinin şişmesine neden olan zararlı maddeleri dışarı atar.
4. Karahindiba
Guatra ne iyi gelir sorusunun yanıtlarından biri de karahindiba yapraklarıdır. Bir avuç karahindiba yaprağını su ve saf yağ ile karıştırıp kaynattıktan sonra ezerek bir bulamaç elde edin. Bulamacı guatrın üzerine sürüp 15-20 dakika beklettikten sonra bölgeyi temizleyin. Sonuç fark edilmeye başlayana kadar birkaç hafta boyunca her gün bu bulamacı sürmeye devam edin. Anti inflamatuar ve antioksidan özelliklere sahip karahindiba yaprakları tiroid bezindeki şişkinliği azaltarak semptomların yarattığı rahatsızlıkları hafifletmeyi sağlar.
Guatr hastalığını nedenleri, belirtileri ve tedavi yöntemleri ile tüm yönleriyle ele almış olsak da pek çok guatr hastasının ya da hasta olduğunu düşünen kişilerin akıllarında cevaplanmayan sorular mevcut.
1. Guatr ameliyatı kaç saat sürer?
Ameliyat açık cerrahi olarak yapılıyorsa yarım saat ile 60 dakika arasında, kapalı olarak gerçekleştiriliyorsa iki saat kadar sürer.
2. Toksik olmayan guatr nedir?
Oluşumunun sebebi bilinmeyen guatr türlerine toksik olmayan guatr denir. Toksik olmayan guatrın, tiroid bezinin ürettiği hormonların oranları üzerinde herhangi bir etkisi yoktur.
3. Bebeklerde guatr olur mu?
Yetişkinlerde görülebildiği gibi yeni doğan bebeklerde de guatr görülebilir. Günlük iyot tüketiminin 25 mikrogramın altında olduğu ülkelerde guatr hastası olarak doğan bebek sayısı oldukça yüksektir.
4. Guatr ameliyatı sonrası kaç gün hastanede yatılır?
Kontrollerin tamamlanması ve hastanın kendine gelmesi için duruma bağlı olarak hasta, 2-3 gün hastanede yatırılır.
5. Zehirli guatr kanser midir?
Tiroid bezinde oluşan tüm nodüller %6-8 oranında kanser olma riski taşır. Bu oran zehirli guatr hastalarında %25 civarına çıkar. Oluşan guatrın kanser olup olmadığı ancak biyopsi ile öğrenilebilir.
6. Guatr ağrı yapar mı?
Çoğu zaman fark edilmeyecek boyutlarda varlık gösteren guatr büyük boyutlarda olması halinde ağrıya neden olabilir.
7. Guatr hastaları ne yemeli ne yememeli?
Bu sorunun en net ve doğru yanıtı tedaviyi üstlenen doktor tarafından verilebilir. Hastalığın şiddetine göre doktor tarafından verilecek diyet programının uygulanması yeterli olacaktır.
8. Guatr hamileliğe engel mi?
Altında yatan sebebe bağlı olarak guatr, hamilelik için risk teşkil edebilir. Yapılan araştırmalar, hipertiroidiye bağlı oluşan guatrın düşük ve ölü doğum riskini yüksek oranda artırdığını gösteriyor.