Vücudumuzun sağlıklı olabilmesi, gelişebilmesi, enfeksiyonlara karşı bağışıklık kazanması açısından vitaminler oldukça gereklidir. D vitamini eksikliği birçok hastalığın ortaya çıkmasına neden oluyor. Yumurta, balık, et gibi besin maddelerinde bulunan D vitami, diğer vitaminler gibi oldukça önemli. D vitamini eksikliği kansere kadar varan hastalıklara neden olabiliyor. ABD'nin Kaliforniya Üniversitesi'ne bağlı San Diego Tıp Okulu'ndaki araştırmada pankreas kanserine yakalanma riskinin D vitamini eksikliğiyle ilişkisi ortaya konuldu. Araştırma kapsamında en büyük D vitamini kaynağı olan güneşi az gören yerlerdeki nüfusun pankreas kanserine yakalanma oranının, güneşli bölgelerde yaşayanlardan üç kat daha fazla olduğu tespit edildi. Ancak güneş ışığına fazla maruz kalmak da cilt kanseri açısından risk oluşturuyor. Bu nedenle uzmanlar, güneş koruyucu kullanmadan, günde 10 ile 15 dakika güneşlenmenin, vücut için gerekli D vitamini ihtiyacını karşıladığı görüşünde hemfikir. Özellikle de ön kol, bacaklar, el ve ayak bileklerinin iç kısmının günde ortalama 15 dakika güneşe tutulması öneriler arasında. Ayrıca D vitamininin eksikliği; enfeksiyon, kireçlenme, kemik erimesi, diyabet gibi çok sayıda hastalığın oluşmasında da etkili. D vitamini düzeyini yükseltmek , buna karşılık güneş ışınlarına az maruz kalmak D vitamininden istediğimiz faydayı sağlamaz. Öğleleyin 30 dakika kadar güneşlenen bir kişinin vücudunda 10,000 ile 25,000 IU D vitamini sentezlendiği gösterilmiştir. Besinlerle alınan bitkisel ve hayvansal D vitamini ince bağırsakta emilip kana geçer. Yağda eridiği için safra tuzlarına gereksinim gösterir. Bu nedenle safra akımının azaldığı karaciğer hastalıklarında D vitamininin emilimi azalır. Bu nedenle karaciğer-safra kesesi hastalarının D vitaminine ihtiyacı çok daha fazladır. A vitamin, D vitamini aktivasyonu sağlar. Fakat A vitamininin fazlalığı ise D vitamininin aktivasyonunu azaltır.Bu sebeple bilinçsiz A vitamini kullanılmamalıdır. Bazı balık karaciğer yağlarında (cod liver oil) A vitamini ünite olarak D vitamininden 150-12,000 kat daha fazladır. Bu duruma dikkat edilmeden daha yüksek D vitamini almak amacı ile fazla balık karaciğer yağı alınması zararlı olacaktır. Balık yağı (fish oil) ise rahatlıkla tüketilebilir . Çünkü balık yağında, balık karaciğer yağından farklı olarak ne D vitamini ne de A vitamini bulunur.
Dikkat! D vitamini eksikliği MS hastalığına neden olabilir
Kanadalı araştırmacılar, genlerinde D vitamini eksikliği bulunan insanların MS hastalığına yakalanma riskinin yüksek olduğunu tespit etti. Bu beyin tomografisi MS hastalığının beyinde yol açtığı hasarı (fosfor yeşili bölgeler) gösteriyor. Genetik olarak düşük D vitamini seviyesine sahip insanların MS (multiple skleroz) hastalığına yakalanma riskinin yüksek olduğu belirlendi. Avrupalı onbinlerce kişinin DNA profilleri esas alınarak yapılan araştırmanın bulguları, güneş ışığının MS tedavisinde rolü olabileceği savlarını güçlendiren bir gelişme olarak görülüyor. Bilim dünyası halihazırda bireylere ek D vitamini vermenin MS'i hafifletip hafifletmeyeceğini ya da önleyip önlemeyeceğini belirlemek amacıyla deneyler yapıyor. Bilim insanları çevresel ve genetik faktörlerin beyin ve omurilikte bu hastalıkla ilgili sinirler üzerinde etkili olduğu ihtimaline dikkat çekiyor.
D vitamini neden önemli?
Sağlıklı bir kemik yapısı için önemli.Vücut D vitaminini cildi aracılığıyla güneş ışığından sağlıyor.Beslenmenin de vitaminin vücuda girişinde etkisi var.Önde gelen D vitamini kaynakları yağlı balık, yumurta, zenginleştirilmiş kahvaltı yulaf gevreği ve ekmek üzerine sürülen zenginleştirilmiş margarin ve tereyağı.Yeterince güneş ışığından yararlanamayan yaşlılar, hamile veya emziren kadınlar, bebekler ve beş yaşından küçük çocuklar vitamin desteğine ihtiyaç duyabilir. Araştırmalar, Ekvator bölgesiyle karşılaştırıldığında MS vakalarının daha az güneş olan bölgelerde daha sık görüldüğünü ortaya koyuyor. Ancak bu durumun tesadüfi mi yoksa, bulgularda başka etkenlerin de rol oynayıp oynamadığı ise net olarak tespit edilmiş değil. D vitamini ile MS arasındaki ilişkiyi daha iyi anlamak isteyen Kanada'daki McGill Üniversitesi'nden bir grup araştırmacı, genlerindeki düşük D vitamini eğilimi olanlarla olmayanlar arasında MS yaygınlığını araştırdı.
PLoS Medicine Dergisi'nde yayınlanan bulgular, genlerindeki D vitamini seviyesi daha düşük olanların MS hastalığına yakalanmasının daha yüksek olasılık olduğuna işaret ediyor. MS konusunda çalışmalar yapan MS Society'den Dr. Susan Kohlhaas, ''MS'in nedenleri konusunda yanıtlanmamış çok sayıda soru var. Dolayısıyla bu kapsamlı araştırma bu hastalığı etkileyen çevresel ve genetik faktörlerin karmaşık yapısını anlama konusunda önemli bir adım'' dedi. D vitamininin ne kadar alınacağı konusunda resmi kurumların tavsiyelerinin bulunduğuna dikkat çeken Dr. Kohlhaas, ''Fazla D vitamininin yan etkileri olabilir. Dolayısıyla bununla ilgilenenlere uzmanlara danışmalarını öneriyoruz'' dedi. Londra'da Imperial College'dan Bağışıklık Uzmanı Prof. Danny Altman da, ''D vitamini göreceli olarak ucuz ve güvenli. Ayrıca çoğumuz eski çağlardaki atalarımızın açık alanlarda dolaşıp makul sıcaklıklara sahip iklimde yaşayıp yağlı balık yedikleri sağlıklı bir beslenme ve yaşam tarzına biz de sahip olsaydık, muhtemelen daha sağlıklı insanlar olurduk'' diye konuştu.
Altman, ''D vitaminin MS hastalarını iyileştireceği aşırı bir beklenti olabilir, ama bu çalışma D vitaminin önleyici bir kamu sağlığı önlemi olarak dikkate alınabileceği savını destekleyici bir unsur olabilir'' görüşünü dile getirdi. Pek de güneşli bir ülke olmayan İngiltere'de hükümet, D vitamini takviyesi yapmaları halka tavsiyesinde bulunup bulunmamayı tartışıyor.
D Vitamini Bakımından Zengin Besinler
Balık Yağı: Özellikle morina balığı ciğerinin yağı geleneksel olarak D vitamini eksikliği tedavisinde kullanılmaktadır. Ülkemizde balık yağı olarak bilinen bu yağ yüksek oranlarda A ve D vitamini içerir. 100 gram morina yağı günlük D vitamini ihtiyacının yaklaşık 16 katı D vitamini içerir. 1 yemek kaşığı yağ ise günlük ihtiyacın 3.5 katı D vitamini içermektedir. Balıklar: Çeşitli balıklar D vitamini bakımından zengindir ancak yağlı derin deniz balıkları daha çok D vitamini içerir. D vitamini için en çok ton, somon ve uskumru gibi balıklar önerilmektedir. İstiridye: Ülkemiz mutfağında hiç kullanılmayan ve oldukça pahalı bir deniz ürünü olan istiridye D vitaminin yanı sıra B12 vitamini, çinko, demir, manganez, selenyum, bakır gibi mineraller açısından da çok iyi bir kaynaktır. Tofu ve Soya Sütü: Tofu ve soya sütü gibi güçlendirilmiş soya ürünleri genellikle D vitamini ve kalsiyum bakımından oldukça zengindir. Örneğin 100 gram soya sütü (bir büyük su bardağı kadar) günlük D vitamini ihtiyacının yaklaşık %20'sini karşılar. Soya ürünlerinin hazırlanış şekline göre içerdikleri D vitamini miktarı değişebildiğinden aldığınız ürün hakkındaki bilgileri ambalajında bulunan "içindekiler" bölümünden kontrol edebilirsiniz.
Yumurta: B12 ve protein bakımından da zengin olan 1 adet yumurta yaklaşık 17.0IU D vitamini içerir ve bu miktar günlük ihtiyacının %4'üne denk gelmektedir.
Süt ve Süt Ürünleri: Tam yağlı süt ve peynirler kalsiyum bakımından zengindir ve bazı firmalar buna ek olarak ürünlerini D vitamini ile güçlendirmektedir. Bir bardak tam yağlı süt yaklaşık 52.0IU D vitamini içerir ve bu miktar günlük ihtiyacın %13'ünü karşılar. Tam değerler için aldığınız süt veya süt ürününün amlajını inceleyebilirsiniz.
Mantar: Her mantar türü aynı oranda D vitamini içermez ve uzmanların D vitamini için önerdikleri mantar türü beyaz "düğme" mantarıdır. 100 gram az pişmiş düğme mantarı günlük D vitamini ihtiyacının %7'sini karşılar.
Patates: Haşlanmış ezilmiş ve bir miktar yağlı süt eklenmiş 100 gram patates günlük D vitamini ihtiyacının %1'ini karşılar.
Bu listede yer alan besinler D vitamini bakımından en zengin besinlerdir ancak D vitamini içeren gıdaların tam listesi değildir. Bu nedenle sizin sağlık koşullarınıza uygun ve D vitamini bakımından zengin beslenme programı için bir uzmana danışabilirsiniz.
D Vitamini Eksikliği Riski Yüksek Olan Gruplar
Güneşe Çıkmayan ve Emziren Anneler: Anne sütü içinde bulunan D vitamini annenin D vitamini seviyesine bağlıdır. Ancak anne sütü içinde bulunan D vitamini genellikle bebeğin ihtiyacını tam olarak karşılamak için yeterli değildir. Bu nedenle bebek düzenli olarak güneşe çıkarılarak (en az 10-15 dakika) yeterli oranda D vitamini aldığından emin olunmalıdır.
Yaşlı Yetişkinler: Yaşlandıkça vücudun güneş ışınlarıyla D vitamini üretme kabiliyeti zayıflayabilir. Bu nedenle belirli yaşlardan sonra bir uzmana danışarak D vitamini takviyesi kullanmak gerekebilir.
Koyu Ciltli Kişiler: Deride bulunan bir pigment olan ve cildimize rengini veren melanin D vitamini üretme yeteneğini azaltabilir.
Yağ Emme Sorunları Bulunan Kişiler: Vücudunda yağ emme sorunu bulunan veya çok düşük yağ içeren bir beslenme programı uygulayan kişilerde D vitamini eksikliği görülebilir. D vitamini yağda çözülebildiği için vücutta yeterli miktarda yağ olması gerekir.
Bazı İlaçlar: Kalsiyum emilimini azaltan bazı ilaçlar (kolesterol düşürücü ilaçlar, kilo vermeye yardımcı ilaçlar, epilepsi ilaçları...vb) D vitamini üretimini olumsuz yönde etkileyebilir.
Uyarılar, Önlemler
Güneş ışınlarıyla D vitamini üretimi toksik seviyelere ulaşmaz ancak gıdalar yoluyla aşırı D vitamini tüketimi anoreksi, aşırı kilo kaybı, çarpıntı ve aritmi, böbrek taşı ve kalp krizi riskini arttırabilir.
Doğal olarak D vitamini bulunan besinler ise şu şekildedir:
Peynir
Tereyağı
Yağlı balıklar
Ton balığı
Somon
Uskumru
İstiridye
Balık yağı
Yumurta
Patates
D Vitamini Eksikliği
D vitamini eksikliğinin ilk belirtileri kemiklerde görülür. Uzun süreli D vitamini eksikliği kemiklerin zayıflamasına, kırılganlaşmasına ve şeklinin bozulmasına yol açabilir. Bu vitaminin eksikliğinin neden olabileceği diğer hastalıklar ise şu şekildedir; kalp ve damar hastalıkları, çocuklarda şiddetli astım, kanser ve yaşlılarda kavrama yeteneğinin zayıflaması. Bazı gruplar D vitamini eksikliğine karşı diğer kişilerden daha hassastır. Ten rengi koyu olanlar, 65 yaş üzeri yetişkinler, bulutlu coğrafyalarda yaşayanlar, yeterince güneşe çıkmayanlar, yeterince yağ tüketmeyenler de D vitamini eksikliği daha sık görülmektedir. Hamilelik döneminde D vitamininin önemi (diğer vitamin ve mineraller gibi) artar. Güneşe fazla çıkmayan ve D vitamini bakımından yetersiz beslenen annelerin bebeklerinde kemik zayıflığı görülebilmektedir. Emzirme döneminde ise yeterli miktarda D vitamini alıyorsanız bebeğiniz de ihtiyacı olan D vitaminini anne sütünden alacaktır. Eğer yeterli D vitamini almadığınızı düşünüyorsanız bebeğinizin kemik gelişiminde herhangi bir sorun yaşanmaması için doktorunuza danışarak D vitamini takviyesi kullanabilirsiniz.