Şimdi sizlere tıbbi bitkilerin toplanma, kurutma ve demlenme biçimlerinden bahsedeceğim. Tıbbi bitkiler kullandıkça hayatınızda büyük değişimler fark edeceksiniz; bunlardan biri canlılar için zehir olan kimyasal maddeler, diğeri ise kimyasal maddelerden kaynaklanmış psikolojik, fizyolojik ve fiziksel hastalık yakınmalarınız olacaktır. Tabii bu sonuca ulaşabilmek için nihai hedefimiz doğayı doğru anlamak, doğru nitelikli iletişim kurup ürettiklerinden doğru faydalanmaktır. Şimdiden hepimize kolay gele…
Tıbbi bitkilerden en iyi şekilde yararlanabilmek için onları tanımak, doğru zamanda, uygun yerde ve gerektiği biçimde toplamayı bilmek gerekir. Bitkilerin şifalı özelliklerinden yararlanabilmek için en etkin kullanım şekli, onları taze taze toplayıp kullanmaktır. Taze bitkiler şubat sonundan başlayarak aralık ayının başına kadar toplanabilir. Eğer yerleri önceden biliniyorsa, kar altından bile toplanabilir. Kar altında kalan bitki bir uyku dönemi olarak tanımladığımız soğuğun etkisiyle doğa tarafından özellikleri korunarak muhafaza edilir. Kış için toplanmak isteniyorsa onları en etkin oldukları zamanda toplamaya özen gösterilmeli ve topladıktan sonrada kurutma işlemlerine dikkat edilmelidir. Yanlışlıkla zehirli bir bitki toplamamak için toplanmadan önce, söz konusu bitkinin kesin olarak tanınması gerekir! Örneğin; maydanozgiller ailesine ait bitkilerin arasında zehirli türler de vardır. Bu nedenle çok dikkatli olunmalıdır.
Bitkiler hiçbir zaman yağmurlu, sisli ve nemli havalarda toplanmamalıdır. Toplama için en uygun saat ise, 10-16 arasıdır. Bu saate kadar güneş yükselmiş ve sabah kırağısı ile nemlenmiş olan bitkileri kurutmuş olacaktır. Yalnızca temiz ve lekesiz olan bitkiler toplanmalıdır. Kurutulmak üzere toplanan bitkiler, kesinlikle yıkanmamalıdır. Yoksa hiçbir biçimde kurutulamaz, kararır ve küflenirler. Bitki toplanan yerlerin, çevre kirliliği etkisine girmemiş olması gerekir. Şifalı bitkiler, otoyol kıyılarından kesinlikle toplanmamalıdır. Bu bitkiler, motor egzozlarından çıkan dumanların içindeki kurşunla kirlenmiş olduklarından, zehirli sayılmalıdırlar! Bitki toplanan bahçelerin, tarlaların, çayırların yakınında veya uzağında haşerata karşı ilaçlama yapılmamış olması gerekir, çünkü rüzgâr o ilaçları çevreye taşıyabilir.
Bitki yaprakları genç ama tam gelişmiş olduklarında, çiçekler ise tam olarak açtıklarında, genç ve tazeyken toplanmalıdır. Toprağın üstündeki bitkinin tümü, çiçeklenme aşamasında, meyveler ise tam olarak olgunlaştıklarında toplanır. Kökler ancak gelişmelerini tamamladıklarında, genellikle ilkbaharda veya sonbaharda sökülmelidir. Ağaç kabukları ise ilkbaharda genç dallardan soyulmalıdır. Dallar bu mevsimde henüz kurumamış olduğu için, kabuklar daldan kolayca ayrılacaktır.
Bitkiler kurutulmadan önce yıkanmazlar ama ince ince kıyılırlar. Daha sonra bezlerin veya baskısız kağıtların üstüne serpiştirilir ve gölgeli, havadar ve sıcak yerlerde elden geldiğince çabuk kurumaya bırakılır. Köklerde, kabuklarda ve çok sulu bitki bölümlerinde, zaman zaman kurutma için yapay sıcaklıkta kullanılabilir. Fakat sıcaklığın 35 dereceyi geçmemesi gerekir. Bitkinin yaprak ve çiçek kısımlarının gölge-güneş arası bölgede kurutulmasını öneririm. Dikkatle yıkanan kökler, ökseotu ve benzerlerinin, kurutulmaya bırakılmadan önce kıyılmaları daha iyi olur. Ancak tam anlamı ile kurumuş bitkiler kış aylarına saklanabilirler. Bu görev için cam kaplar veya ağzı kapanabilir karton kutular idealdir. Plastik kaplar ve teneke kutular kullanılmamalıdır. Bitkiler ışktan korunmalıdır (Renkli cam kaplar, yeşil renkliler en uygun olanlarıdır.) Hazırlanan stok yalnızca bir kış için olmalıdır. Uzun süre bekletilen bitkiler şifa özelliklerini zamanla yitirirler.
Şifalı bitkileri doğadan kendisi toplamak isteyen kişinin, en azından temel botanik bilgilerine sahip olması gerekir. Bu bilgilere sahip olup olmadığını kişinin kendisi de pekâlâ saptayabilir. Bunun için kendisine şu soruları sorması yeterlidir:
• Aradığım bitkiyi doğada, hiçbir soru işaretine yer bırakmayacak kesinlikle bulabilir miyim?
• Bazı bitkilerin zehirli ikizleri olduğunu biliyor muyum?
• Zehirli oldukları için ölüm tehlikesine yol açabilecek bitkilerle kendimi veya bir yakınımı tedavi etmeye kalkışmamam gerektiğini biliyor muyum?
• Hangi ortamlardan bitki toplayabileceğime, hangi çayırların, tarla ve orman kıyılarının çevre kirliliğinden etkilenip etkilenmediğine karar verebilir miyim?
• Etken maddelerinin en yoğun olduğu zamanda toplayarak, bitkilerin şifalı gücünden en fazla yararı sağlayabilmek için, onları hangi mevsimde ve günün hangi saatlerinde toplamam gerektiğini biliyor muyum?
• Çay hazırlayabilmek için bitkinin hangi organının drog* hazırlamaya elverişli olduğunu (çiçek, meyve, tohum, yaprak, kök, kabuk veya bitkinin tümü) biliyor muyum?
Şifalı bitkiler toplama sırasında genel olarak özen gösterilmesi gereken konuların başında, doğayı koruma kavramı yer almalıdır. Bitkileri planlı bir biçimde toplayın. Rastladığınız bir bitki kümesinin tümünü toplamayın ki bir sonraki mevsimde orada aynı bitkileri yine bulabilesiniz. Çiçeklerini, yapraklarını veya meyvelerini topladığınız ağaçları veya çalı türü bitkileri hırpalamayın, dallarını kırmayın. Çayırlara, çimenliklere, çiğneyip ezmeden dikkatle girin. İhtiyacınızdan fazla bitkiyi toplamamaya özen gösterin. Drog olarak köklerinden yararlanılan bitkilerin soylarının kurutulmasına katkıda bulunabileceğinizi hiçbir zaman unutmayınız.
Bitkilerde şifa bulmanın en yaygın ve ucuz yolu düzenli olarak tüketilen bitkisel çaylardır. Sıvı içecekler sindirim sisteminden hemen emildiği için daha kolay etki gösterir. Fakat tüm bitkiler için bu geçerli değildir, örneğin bazı bitkilerin kapsülleştirilip doz olarak alınması daha etkilidir, tabii bu hastalığınıza göre de değişir. Bazılarının ise banyosu yaptırılır, bu tamamıyla sizin etki vermek istediğiniz duruma bağlıdır. Tıbbi bitki çayları demlenirken veya kullanırken hiçbir şekilde karışım etkileri bilinmeyen bitkiler karıştırılmamalıdır, aksi takdirde iyileştirici yönde değil hasta edici sonuçlar açığa çıkabilmektedir. Bunun dışında hamile veya hamilelik şüphesi bulunan, kronik böbrek, kalp, tansiyon gibi hastalıkları olan bireylerin mutlaka bir doğal tıp uzmanına, fitoterapiste, doktora veya aktara kötü bir sonuçla karşılaşılmaması için danışmaları faydalı olacaktır.
Bitki çayı hazırlarken özellikle taze kaynamış klorsuz su kullanılmalı. Birçok hastalıkta klorun zararlı olduğu saptanmıştır. Suyunuzu kaynattıktan sonra bir iki dakika dinlendirin ya da tamamen soğutun.
Ihlamur, ada çayı, yeşil çay, ekinezya, papatya, gül, sinameki, hatme çiçeği, biberiye, anason, hibisküs, kuşburnu gibi bitkilerin çayları benzer şekillerde demlenmektedir. Genelde 250 mililitre kaynamış suya ya bir tatlı kaşığı kuru bitki ya da yaklaşık bir avuç kadar taze bitki eklenmelidir. Son olarak bu bitkinin kaynamış suyun içinde beş dakika kadar demlenmesi beklenir ve süzülerek fincana alınmalıdır.
Havlıcan, kabuk tarçın, zencefil gibi sert yapıda olan kök bitkilerin demleme işlemi kaynatılarak yapılmaktadır. Bu kaynatma işlemi için yaprak bitkilerin demlenmesi gibi 250 mili litre su bitki kökünün kaynatılacağı kaba alınır. Sonra kaba çayı yapılacak bitki kökü konulur ve kısık ateşte yaklaşık 15 – 20 dakika haşlanmaya bırakılır. Daha sonra bir süzgeç yardımı ile kök kaptan alınır ve servis edilmek için kaynatılan çay fincanlara alınır. Bu tür bitki çaylarında genelde tatlandırmak için limon ve bal kullanılmalıdır ki istenilen faydayı sağlayabilsin. Bitki çayları nasıl demlenir öğrendikten sonra bilinmesi gereken en önemli noktaların bazıları her bitkinin çayı olmaz, bitkilerin her parçasının bileşeni farklı olduğu için yaprağı fayda sağlayan bitkinin kökü ya da meyvesi veya kökü fayda sağlayan bir bitkinin yaprağı ya da meyvesi aynı etkiyi sağlamayabilir. Bu yüzden çayını yapmayı istediğiniz bitkiyi ilk önce araştırmalısınız. Aynı şekilde bazı bitkiler demlenerek bazıları ise kaynatılarak hazırlanır.
Doğa, doğru anlaşıldığı sürece tanrının sihirli çubuğu gibidir. Anlaşılma sürecinin de başıdır sevgi…
***Drog: Hayvan ve bitkilerden kurutularak veya özel metotlarla toplanarak elde edilen, eczacılık ve kısmen sanayide kullanılan ham veya yarı ham madde. / Doğal maddelerden elde edilen ve tedavi amacıyla kullanılan ilaç hammaddesi.
Gaia Dergi / Sergen Sucu