Aslında bu anlayış 4600 yıl öncesinde Çin tıbbına ait ilk kitapta (Nai - Ching 2600 B.C. 1st Chinese Medical Text) Huang Dee tarafından çarpıcı bir şekilde tarif edilmiştir.
“ İyi hekimler hastalığı önlerler, Vasat hekimler hastalık belirmeden yok ederler, Kötü hekimler hastalığı tedavi ederler.”
Bu açıdan bakıldığında maalesef ki şu an için çoğunlukla vasat ve kötü hekimlere emanet olduğunuzu söyleyebiliriz. Modern tıp daha çok yenilerde 3P modelini uygulamaya yönelmiştir. Modern tıbbın üç unsuru şunlardır.
Predictive: Hastalıkları önceden belirleyebilen
Preventive: Olası hastalıkları önleyebilen
Personalized: Kişeye göre tedavi planları sunabilen
Temel amaç hastalıkları oluşmadan önlemek veya oluşmuş hastalıkları henüz bulgu vermeden ve ilerlemeden teşhis etmek olduğu için checkuplar bu amacın temel aracı olmalıdır. Ancak içerikleri ve sıklığı açısından her checkup uygulamasının diğerinden çok farklı olduğunu görebilirsiniz. Daha önemlisi menü halinde bir checkup programının kişilerin gerçek ihtiyacına uygun olmayacağı veya o kişi için gereksiz analizler içereceği düşünülebilir.
Bu nedenle bir checkup programı için temel soru şudur:
1. Bu Chekup bana ne fayda sağlayacak? İleride oluşabilecek olası hastalıklar (diyabet, damar tıkanıklığı, yüksek tansiyon vb.) hakkında bilgi verebilir ve önlem almamızı sağlayabilir mi? Henüz belirti vermemiş (anevrizma, kanser vb.) bir hastalığı teşhis edebilir mi? Bu kadar analiz gerçekten gerekli midir?
2. Analizler neticesinde hiçbir sorun görülmediyse ne sıklıkla bu analizleri tekrarlatmam gerekir?
Mevcut Checkuplar için temel sorun şudur:
Checkup sırasında yapılan analizlerin çoğu herhangi bir rahatsızlık veya hastalığımız olduğunda yapılan testlerdir. Hâlihazırda hasta olmadığımıza veya bir şikâyetimiz olmadığına göre bu testler bize ne tür bilgi sağlayabilir? Birçok analiz eğer ilk sağlık taramanız değilse size sağlığınız açısından ek bir bilgi sağlamayacaktır.
Mevcut checkup testlerine baktığımızda değerlendirmeye alınan birçok sistem veya testin bilimsel açıdan hiç önerilmediğini söylemek mümkün. Öte yandan ısrarla önerilen bazı uygulamalar ise yine çoğu checkup programlarında hiç yer almamaktadır. Örneğin yüksek tansiyon, diyabet, yüksek kolesterol vb. bulgu saptanmayan 18-40 yaş arası bir kişiye karotis arter daralmasına dair tarama yapılması gereksizdir. Buna karşın genç bir kadına smear test yapılmaması çok önemli bir eksikliktir. Chekuplarda yaş ve cinsiyete göre gruplandırmalar doğru analizleri seçme açısından önemlidir.
Mevcut checkupların neredeyse tamamı fiziksel fonksiyonlara odaklıdır. Oysaki fiziksel olarak tamamen sağlıklı bir kişide yeni başlayan depresyon, anksiyete vb. psikolojik sorunlar bulunabilir ve bu durum hiçbir şeklide mevcut analizlere yansımayacaktır. Oysaki depresyon veya anksiyete durumu bir süre sonra sindirim sistemi şikayetleri (ülser, gastrit), başa ağrısı, yüksek tansiyon vb. belirti ve hastalıklara zemin hazırlayabilir veya tespit edilen bu fiziksel sorunların sebebi psikolojik kökenli olabilir.
Tüm testleri normal ancak iş stresinden veya depresyondan mustarip bir kişinin kendini köprüden atma isteği sağlıklı olma durumuyla ne kadar örtüşebilir?
Bu nedenle en azından temel psikolojik durum değerlendirmesi checkupların bir parçası olmalı ve kişilerin zorlayıcı yaşam koşullarına uzmanlar muhakkak destek vermelidir.
Ne kadar sürede bir Checkup yaptırılmalıdır?
Herhangi bir özel durum yoksa ( kronik hastalık, ilaç kullanımı vs) 19-39 ve 40-64 yaş arasında içerikleri değişmek üzere erkekler için 5 yılda bir kadınlar için 3 ila 5 yılda bir checkup önerisi ağırlık kazanmaktadır ( American Medical Association ) Bu sürelerin bizim toplumumuz için ideal olduğu tartışılabilir ancak altı ayda bir checkup yaptırmanın gereksiz olduğunu söyleyebiliriz.
Özetle Chekuplar 3P anlayışına hizmet etmelidir:
Hastalıklarda değerleri değişen testleri uygulamaktan daha çok olası sağlık problemlerini öngörmemizi ve erken teşhisi sağlayan testleri içermelidir.
Kişiyi fiziksel ve psikoljik açıdan değerlendirmelidir. İnsan fiziksel ve psikolojik olarak sorun yaşamıyorsa sağlıklıdır.
Chekuplar kişinin cinsiyet, yaş ve çevre koşullarını göz önünde bulundurmalı yani kişiselleştirilmiş olmalıdır.
Soru ve görüşleriniz için: aydinduygu1@mynet.com