Tam, kısmi ve ters gibi türleri olan dolarizasyon; genellikle ulusal para biriminin değerinin düşme ihtimali olan durumlarda gündeme gelmektedir. En basit tanımı ile dolarizasyon; bir ülkenin kendi ulusal para birimini kullanmayı bırakarak yabancı bir para birimini seçmesidir. Dolarizasyona bağlı olarak ülke ekonomisi, olumsuz sonuçlar ile karşı karşıya gelebilmektedir.
Ekonomi terimleri arasında en sık karşılaşılanlardan biri olan dolarizasyon kavramı ne demek? Bu kavram bir ülkedeki yerleşiklerin; değişim aracı, değer biriktirme ve hesap birimi olarak kendi ulusal paralarını kullanmamalarını temsil etmektedir. Yani kullanılan para birimi ulusal değil, yabancı para birimidir. Dolarizasyonun ilk aşaması, genellikle yabancı para cinsinden olan varlıkların değer biriktirme aracı şeklinde kullanılmasıdır. Yabancı para cinsinden olan bu varlıkların değer biriktirme aracı olarak kullanılması ise “varlık ikamesi” kavramı ile açıklanmaktadır.
Tam, kısmi ve ters dolarizasyon gibi farklı dolarizasyon türlerine rastlanmaktadır. Ancak özellikle piyasalarda yakın geçmişte meydana gelen bankacılık krizleri, bu kavramların yanına bir yenisinin daha eklenmesine yol açmıştır. Yükümlülük dolarizasyonu olarak bilinen bu kavram, ülkedeki kamu kesimi ile bankacılık gibi tüm ekonomik birimleri etkilemektedir. Bu kavram, örnek verilen ekonomik birimlerin her birinde yabancı para cinsinden olan büyük miktardaki yükümlülüklerin bulunmasını ifade etmektedir. Varlık ve yükümlülük dolarizasyonlarının tek bir kategori altına toplanarak “finansal dolarizasyon” olarak adlandırılması da mümkündür. Finansal dolarizasyon denildiğinde ise bir ülkedeki yerleşiklerin, varlık ve yükümlülüklerini yabancı para cinsi üzerinden tutma eğilimleri akla gelmektedir.
Varlık dolarizasyonu kategorisi altında ele alınan tam dolarizasyon, sıkça araştırılan kavramlardan biridir. Bir ülkenin ulusal para birimini tam olarak terk etmesi ve yabancı bir para birimini resmi para birimi olarak kabul etmesi, tam dolarizasyon kavramı ile açıklanmaktadır. Tam dolarizasyon söz konusu olduğunda kısmi dolarizasyon kavramı da merak edilmektedir. Kısmi dolarizasyonda ise yüksek enflasyon ile belirsizlik ortamından bahsedilebilmektedir. Çünkü kısmi dolarizasyon, bu gibi durumlarda ulusal paranın değer kaybından korunulması hedeflenerek uygulanmaktadır. Yani ulusal para cinsinden olan finansal varlıkların yerine yabancı para cinsindeki finansal varlıkların seçilmeye başlanması söz konusudur.
Kısmi, tam ya da yükümlülük dolarizasyonu gibi kavramlarla birlikte ortaya çıkan ters dolarizasyon ne demek? Bu durumda, dolarizasyonun ortadan kaybolmaya başlaması söz konusu olmaktadır. Yani bir ülkenin ulusal parasının değeri, dövize karşı artmaya başlamaktadır. Dolayısıyla dolarizasyon durumunda oluşan ulusal paranın değer kaybı, ters dolarizasyonda gözlemlenmemektedir. Böylece ülkenin para birimi, döviz değeri karşısında üstünlüğünü geri kazanmakta ve ters dolarizasyon meydana gelmektedir.
Genellikle bir ülkenin ulusal para biriminin değer kaybetmesinin önlenmesi amacı ile oluşturulan dolarizasyon, farklı nedenlerden kaynaklı olarak meydana gelebilmektedir. Bu bağlamda dolarizasyon nedenleri aşağıdaki gibidir;
Yüksek enflasyon, makroekonomik istikrarsızlık ve piyasa eksiklikleri gibi nedenlerden kaynaklı olarak meydana gelebilen dolarizasyon; bazı sonuçları da beraberinde getirmektedir. Bu bağlamda dolarizasyon sonuçları, bu durumun ülke ekonomisini nasıl etkilediğini de açıklamaktadır. Genel itibari ile dolarizasyon sonuçları ise aşağıdaki gibi belirtilebilmektedir;