Farklı hesap gruplarına ayrılan ve 1 ile kodlanan dönen varlıklar, duran varlıkların tam tersi özelliklere sahiptir. Yani dönen varlıklar en basit tanımı ile bir işletmenin faal olduğu dönemde işe yarayan ve yine bu dönem içerisinde sonlanan varlıklardır. Bununla beraber dönen varlıkların türleri de sıklıkla araştırılır. Pek çok varlığı içerebilen dönen varlıklar arasında stoklar ve menkul kıymetler gibi varlıklar bulunur. Dolayısıyla dönen varlıkların nasıl hesaplandığı ve bulunduğu da açıklanmalıdır.
Dönen varlık nedir?
Finansal terimler arasında yer alan dönen varlığın ne anlama geldiği pek çok kişi tarafından araştırılır. En basit tanımı ile dönen varlık, bir işletmenin faal olduğu dönemdeki belli özellikleri taşıyan varlıkları olarak belirtilebilir. Bu varlıkların özelliği ise bir işletmenin faal döneminde sağladığı yararları sonlanmış olan kıymetler olmasıdır. Birden fazla dönen varlık bulunur.
Dönen varlıklar nelerdir?
Nakit ya da nakit benzeri olan pek çok varlık, dönen varlıklar kapsamında bulunur. Bu varlıkların mutlaka 1 yıl veya daha kısa bir süre içerisinde paraya dönüştürülebilir olması gerekir. Ayrıca işletmenin elinde olan varlıkların, bilanço aktifine işlenmediği bilinir. Örnek sunulan bu dönen varlıklara ait hesap kodlarının ise bir işletmede 1 ile başladığı görülür. Dönen varlıklar şu şekildedir:
- 10-Hazır Değerler
- 11-Menkul Kıymetler
- 12-Ticari Alacaklar
- 13-Diğer Alacaklar
- 15-Stoklar
- 17-Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Maliyetleri
- 18-Gelecek Aylara Ait Giderler ve Gelir Tahakkukları
- 19-Diğer Dönen Varlıklar
Dönen varlıkların hesap kodları nelerdir?
Örnekleri sıklıkla araştırılan dönen varlıkların hesap kodları da merak edilen hususlar arasındadır. İşletmede hesap kodları 1 ile başlayan dönen varlıklar; bu bağlamda 1, 10, 100 gibi kategoriler altında sınırlandırılır. Dönen varlıkların hesap kodu ve alt kodları şu şekildedir:
-
10-Hazır Değerler: 100 Kasa hesabı / 101 Alınan çekler hesabı / 102 Bankalar hesabı / 103 Verilen çekler ve ödeme emirleri hesabı (-) / 108 Diğer hazır değerler hesabı
-
11-Menkul Kıymetler: 110 Hisse senetleri hesabı / 111 Özel kesim tahvil senet ve bonoları hesabı / 112 Kamu kesimi tahvil senet ve bonoların hesabı / 118 Diğer menkul kıymetler hesabı / 119 Menkul kıymetler değer düşüklüğü karşılığı hesabı (-)
-
12-Ticari Alacaklar: 120 Alıcılar hesabı / 121 Alacak senetleri hesabı / 122 Alacak senetleri reeskontu hesabı (-) / 124 Kazanılmamış finansal kiralama faiz gelirleri hesabı (-) / 126 Verilen depozito ve teminatlar hesabı / 127 Diğer ticari alacaklar hesabı / 128 Şüpheli ticari alacaklar hesabı / 129 Şüpheli ticari alacaklar karşılığı hesabı (-)
-
13-Diğer Alacaklar: 131 Ortaklardan alacaklar hesabı / 132 İştiraklerden alacaklar hesabı / 133 Bağlı ortaklıklardan alacaklar hesabı / 135 Personelden alacaklar hesabı / 136 Diğer çeşitli alacaklar hesabı / 137 Diğer alacak senetleri reeskontu hesabı (-) / 138 Şüpheli diğer alacaklar hesabı / 139 Şüpheli diğer alacaklar karşılığı hesabı (-)
-
15-Stoklar: 150 İlk madde ve malzeme hesabı / 151 Yarı mamuller üretim hesabı / 152 Mamuller hesabı / 153 Ticari mallar hesabı / 157 Diğer stoklar hesabı / 158 Stok değer düşüklüğü karşılığı hesabı (-) / 159 Verilen sipariş avansları hesabı
-
17-Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Maliyetleri: 170-177 Yıllara yaygın inşaat ve onarım maliyetleri / 179 Taşeronlara verilen avanslar
-
18-Gelecek Aylara Ait Giderler ve Gelir Tahakkukları: 180 Gelecek aylara ait giderler hesabı / 181 Gelir tahakkukları hesabı
-
19-Diğer Dönen Varlıklar: 190 Devreden KDV hesabı / 191 İndirilecek KDV hesabı / 192 Diğer KDV hesabı / 193 Peşin ödenen vergi ve fonlar hesabı / 195 İş avansları hesabı / 196 Personel avansları hesabı / 197 Sayım ve tesallüm noksanları hesabı / 198 Diğer dönen varlıklar hesabı / 199 Diğer dönen varlıklar karşılığı hesabı (-)
Dönen varlıkların özellikleri nelerdir?
1 ile kodlanan dönen varlıkların en temel özelliğinin bir işletmenin faal olduğu belli bir dönemdeki varlıkları olmasıdır. Yani dönen varlıklar, tek düzen kapsamındaki bir hesap alanında yer alan ilk hesap sınıfında konumlanır. Dönem faaliyeti boyunca işletmeye yarar sağlayan ve yine bu dönem ile birlikte son bulan varlıklar, dönen varlıklar olarak adlandırılır. Bu bağlamda dönen varlıklar, belli bir mali dönem kapsamında ya da daha kısa sürede nakde çevrilebilen değerleri temsil eder. Alacak hesaplarından kolaylıkla nakde çevrilebilen likit varlıklara varan pek çok varlığa dönen varlık denilebilir. Dolayısıyla dönen varlıkların bu başlıklar altında çeşitlendiği söylenebilir.
Dönen varlıklar nasıl hesaplanır?
Sıklıkla araştırılan dönen varlık hesaplamasında tek bir formülden söz edilmesi mümkün değildir. Çünkü dönen varlıklar belli hesap grubuna ayrıldığı görülen varlık türlerindendir. Bu doğrultuda dönen varlıkların hesap gruplarına birkaç örnek sunulabilir. İlk olarak hesap gruplarının hazır değerler, menkul kıymetler, ticari alacaklar ve diğer alacaklar olarak belirtilmesi mümkündür. Sıralanan bu hesap gruplarının açıklamaları ise aşağıdaki gibidir:
-
Menkul Kıymetler: Değer artışı, kâr ve faiz gelirlerinden yararlanılması amacıyla hisse senedi ve tahvil gibi menkul kıymetler tercih edilir. Bu menkul kıymetler ile alım ve satım işlemlerinin gerçekleştirildiği hesaplara ise menkul kıymetler hesabı denilir. Yine menkul kıymetlerin değerinin düşüklüğüne karşılık geldiği görülen her bir hesap bu grup kapsamında yer alır. Söz konusu hesapta oluşan artışın borç tarafına, azalmanın ise alacak tarafına işlendiği söylenebilir.
-
Ticari Alacaklar: Borç verme, hizmet gerçekleştirme ya da mal satışı ile oluşan bedel hakkına alacak denilir. Dolayısıyla bu hesap grubu hem dönen hem de duran varlıklar kapsamında yer bulur. Ticari işlemlere bağlı olarak meydana gelen ve 1 sene içerisinde nakde dönüştürülmesi gereken alacaklar bu grupta konumlanır. Söz konusu hesap grubunda meydana gelen azalma alacak kısmına, artış ise borç kısmına dâhil edilir.
-
Diğer Alacaklar: Ticarete bağlı olmadığı gibi en fazla 1 sene içerisinde tahsil edilmesi zorunlu olan alacaklar, diğer alacaklar grubunda konumlanır. Bazı varlık hesaplarında "-" işareti bulunmakta iken belirtilen işaret hesapların varlık işleyiş kurallarının tam tersi olarak kaydedildiğini gösterir. Diğer alacaklardaki azalma alacak kısmına işlenirken, artış ise borç kısmına yazılır.
-
Hazır Değerler: Herhangi bir işletmenin kasasında ya da banka hesabından buluan paralar ve paraya çevrilmesi mümkün olan değerleri tamamı hazır değerler grubundadır. Banka hesabı, alınan çeklerin hesabı, kasa hesabı, ödeme emirleri ile verilen çeklerin yer aldığı hesap hazır değerler kapsamında sıralanan hesaplar arasındadır. Yine bu hesapta yaşanan bir azalma alacak kısmına kaydedilmekte iken, artış ise borç kısmına eklenir.
Dönen varlıklar nasıl bulunur?
Farklı hesap gruplarına ayrılan dönen varlıklar muhasebede sistematik bir şekilde kategorize edilir. Bu sayede dönen varlıklar ait olduğu kod altında aranabilir. Genel bağlamda dönen varlıkların muhasebedeki kodu 1'dir. Yine 10, 100 gibi kodlar altında bu gruplara ait olan dönen varlıklar bulunabilir. Örneğin hazır değerler kategorisinin kodu 10 olarak bilir. Dolayısıyla hazır değerler altında yer alan kasa , 100 kodunun altında bulunabilir. Menkul kıymetler de 11 kodunda yer almakta iken bu grup altındaki hisse senetlerinin 110 koduyla bulunması kolaydır.
Dönen varlıkların duran varlıklardan fazla olması ne anlama gelir?
Kodu 1 olan ve bir işletmenin belli bir faal dönemi içerisinde yarar sağlayıp yine bu dönem içerisinde sonlanan dönen varlıklar, duran varlıklardan fazla ya da az olabilir. Bu bağlamda dönen varlıkların duran varlıklardan daha fazla olmasının ne anlama geldiği sıklıkla araştırılır. Miktarı bakımından fazla olan dönen varlıkların atıl kalmış şeklinde değerlendirildiği görülür. Yani bu durumda dönen varlıklar, varlıkların kârlı ve verimli bir şekilde kullanılmasını mümkün kılar. Ticari işletmelerde zaten duran varlıklardan fazla olması beklenen dönen varlıkların sanayi işletmelerinde duran varlıklardan daha az olması ise genelde normal olarak nitelendirilir.