Türkiye, kesintisiz büyüme sürecinde rekoru 22 çeyreğe çıkarırken, yurttaşların tüketim harcamalarında geçen yıl ikinci yarıda başlayan, bu yıl ise iyice belirginleşen frene basma eğilimi, ekonomide resesyon ve "daralma" riskini gündeme getirdi. Özel sektör yatırımlarındaki durgun seyir de resesyon riskine işaret etti. Geçen yıl ikinci yarıda hız kesen söz konusu yatırımlar eski artış hızına ulaşamadı.
TÜİK'in harcamalar yöntemiyle yaptığı milli gelir tahmininde yüzde 63.5 dolayında bir ağırlığa sahip bulunan özel nihai tüketim harcamalarında geçen yıl ilk yarıdaki yüksek artışın ardından, mayıs-haziran dalgalanmasının etkisiyle üçüncü çeyrekte sert fren bir yaşanmış, son çeyrekte ise söz konusu harcamalar tamamen durma noktasına gelmişti. Tüketimi kısma eğiliminin, bu yıl da artarak sürdüğü gözlendi. 2007'nin ilk yarısında iç talep daralması, özellikle buzdolabı, TV, çamaşır makinesi gibi dayanıklı ve giysi, ayakkabı, mutfak eşyası gibi yarı dayanıklı tüketim malı harcamalarında kendini gösterdi.
İç talep daralmasına işaret eden söz konusu düşüşler, bu yıl ikinci çeyrekte milli gelir büyüme oranının yüzde 3.9'la son 16 çeyreğin en düşük düzeyinde gerçekleşmesinde etkili oldu.
Sanayide de iç talep daralmasının etkisi giderek daha fazla hissediliyor. Tüketim daralmasından en çok etkilenen alt sektörlerin başında, bilgi işlem makineleri radyo, TV, haberleşme cihazları, ulaşım araçları, tütün, tekstil gibi alt sektörler geliyor.
TÜKETİM HARCAMALARINDAKİ DÜŞÜŞ
Özel nihai tüketim harcamaları bu yılın ilk çeyreğinde kaydettiği yüzde 2'lik artışın ardından, ikinci çeyrekte yüzde 0.3 düşüş kaydetti.
Halkın tüketim eğilimini gösteren söz konusu harcamalar geçen yılın ilk çeyreğinde, önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 8.1, ikinci çeyrekte ise yüzde 11.5 artış göstermişti. İç tüketimdeki bu canlılığın önü, mayıs ve haziran aylarında yaşanan dalgalanmayla kesildi. Halkın tüketim ve yatırım tercihlerinde önemli değişikliğe yol açan bu gelişmenin etkisiyle, özel nihai tüketim harcamalarındaki artış hızı üçüncü çeyrekte yüzde 2.3'e indi. Son çeyrekte ise söz konusu harcamalar sadece yüzde 0.1 arttı. Diğer bir deyişle neredeyse hiç artmadı. Yıllık artış ise ilk yarıdaki yüksek oranın etkisiyle yüzde 5.2 oldu.
Bu yıl ise özellikle ikinci çeyrekteki düşüşle birlikte özel nihai tüketimde altı aylık büyüme sadece yüzde 0.8'de kaldı.
DAYANIKLI TÜKETİMDE CİDDİ KAN KAYBI
Bu kapsamda önemli bir paya sahip olan dayanıklı tüketim harcamalarında ilk çeyrekte yüzde 1.1 olan düşüş, ikinci çeyrekte ise yüzde 9.3'e ulaştı. İlk çeyrekte yüzde 1 artan yarı dayanıklı tüketim harcamalarının da da ikinci çeyrekte yüzde 2.1 gerilediği gözlendi. İlk altı aylık dönemler itibariyle dayanıklı tüketim harcamaları yüzde 5.2, yarı dayanıklı tüketim malı harcamaları yüzde 0.6 geriledi.
Geçen yıl ilk yarıda yüzde 12.7, ikincide yüzde 15.9'la rekor artışlar gösteren dayanıklı tüketim malı harcamaları, üçüncü çeyrekte yüzde 8.3, son çeyrekte ise yüzde 6.3 gerilemişti.
Geçen yıl ilk çeyrekte yüzde 11.8, ikincide yüzde 30.3, üçüncü çeyrekte yüzde 19.8, son çeyrekte yüzde 4.2 artan yarı dayanıklı tüketim malı harcamaları ise bu yıl ilk çeyrekte sadece yüzde 1 arttı, ikinci çeyrekte yüzde 2.1 geriledi.
YURTTAŞ GIDADAN BİLE KISTI
En temel gereksinim olan gıdada bile harcamaların kısıldığı gözlendi. Gıda ve içecek harcamalarında geçen yıl ilk çeyrekte yüzde 6.6, ikinci çeyrekte yüzde 5.5 çıkan artış, üçüncü çeyrekte yüzde 1.2, son çeyrekte yüzde 0.2'ye kadar indi. Söz konusu harcamalar bu yıl ilk çeyrekte yüzde 3.8, ikinci çeyrekte yüzde 3.9 olmak üzere, ilk altı ay itibariyle yüzde 3.9 arttı. Artış oranı geçen yılın ilk yarısına göre oldukça düşük kaldı.
ÖZEL SEKTÖRÜN YATIRIMLARI DA HIZ KESTİ
Durgunluk riski tüketimin yanı sıra özel sektör yatırımları cephesinde de kendisini gösteriyor. Milli gelirde yüzde 30 dolayında paya sahip olan ve kamu ve özel sektörün toplam yatırım harcamalarını gösteren gayri safi sabit sermaye oluşumunda geçen yıl ilk çeyrekte yüzde 32.1 olan artış, ikincide yüzde 14, üçüncüde yüzde 11.3 ve son çeyrekte yüzde 4.4'e inmişti. Bu yıl ise ilk çeyrekte yüzde 3, ikincide yüzde 10 olmak üzere altı ayda yüzde 6.9 artış yaşandı.
İkinci çeyrekteki yüksek artış kamudan kaynaklandı. İlk çeyrekte yüzde 9.1 artan kamu yatırım harcamaları, seçim öncesi ikinci çeyrekte yüzde 33.9'luk bir artış gösterdi.
Özel sektörün yatırımları ise ilk çeyrekte yüzde 2.5, ikincide yüzde 6.9 arttı, ilk altı ay itibariyle artış oranı yüzde 4.9 oldu. Geçen yıl ilk üç çeyrekte sırasıyla yüzde 32.1, yüzde 18.4 ve yüzde 15 artan özel sektör yatırım harcamaları, son çeyrekteki artışın yüzde 5.6'ya düşmüştü. Özel sektör yatırımları geçen yılın ilk yarısındaki artış hızını yakalayamadı. Özel sektörün bu yıl ilk yarı itibariyle özellikle makine teçhizat alanındaki yatırım harcamalarındaki artışın sadece yüzde 1.5 olduğu belirlendi.