Ekzositoz nedir? Madde hücreden dışarı nasıl taşınır? Hangi organeller görev alır?

Hücreler atomların molekülleri, moleküllerin makromolakülleri, makromolaküllerin kompleksleri meydana getirmesi sonucunda oluşur. Dokuların en küçük yapı taşlarıdır, bu yüzden de yaşamın tüm özelliklerini ortaya çıkartırlar. Genel olarak tüm hücreler birbirlerine benzer yapılara sahiptirler. İçlerindeki büyük moleküllerin hücrenin dışına atılmasını sağlayan taşınmalara ihtiyaç duyarlar.

Ekzositoz nedir?

Ekzositoz, hücrelerin içinde yer alan büyük moleküllerin, hücrelerin dış kısmına atılmasını sağlayan taşıma biçimidir. Hücrelerin içindeki moleküllerin sindirilmesi mümkün olmayan atıkları, kofulun içinde hücre zarına getirilmesi ve koful zarı ile hücre zarının birleşmesi yolu ile atılmaktadır. Koful zarı birleşim kısmından açılır ve atık maddeler buradan dışarı atılır.

Etkin taşıma sürecinde taşıyıcı protein ihtiyacı olmaz. Çeperli ya da çepersiz her türden canlı hücrede bu süreç gerçekleşebilir. Ekzositoz hücrelerin kolful içinde yer alan maddeleri hücrenin dışına aktarması durumudur. Bakteri ve arke gibi prokaryotik canlılar zarlı organel bulundurmadığı için koful oluşturamamaları nedeni ile ekzositoz sürecini yaşamazlar ve bu işlemi gerçekleştiremezler.

Madde hücreden dışarı nasıl taşınır?

Hücre zarından maddeyi dışarı atma işlemi yani ekzisitoz 2 yol ile gerçekleşebilir. Bu 2 yol aktif taşıma ve pasif taşımadır. Zardan gelen maddeler herhangi bir enerjiye gereksinim duymadan gerçekleşmesi gerekir. Maddenin hücre zarından dışarı atılması sürecinin difüzyon, ozmos ve kolaylaştırılmış difüzyon olmak üzere 3 farklı şekli bulunur.

Ekzositoz süreci şu aşamalarla gerçekleşir:

• Maddeyi taşıma ve vezikül oluşumu: Hücrenin içinde dışarı taşınması gereken maddeler hücredeki bir organel olan golgi aygıtı ve endoplazmik retikulum aracılığı ile üretilir.
• Vezikül taşınması: Golgi aygıtından dışarı çıkan veziküller taşıdıkları maddeler ile birlikte hücre zarıyla birleşecek şekilde hareket eder.
• Zar birleşmesi: Veziküller hücrenin zarına yaklaşır ve zarla bir araya gelir. Bu birleşme esnasında vezikülün içinde yer alan maddeler hücre dışına atılır.
• Maddenin dışarı atılması son aşamadır. Vezikül zarının hücre zarı ile birleşmesi sonucu vezikülün içeriği dış kısma atılır.

Hangi organeller görev alır?

Ekzositoz işlemin gerçekleşmesinde görev alan organeller bulunur. Bu organeller şunlardır:

• Endoplazmik retikulum
• Golgi aygıtı
• Veziküller
• Hücre zarı

Endoplazmik retikulum kısaca ER, hücrenin içinde yer alan proteinleri ve lipitleri üreten ve işleyen yere verilen isimdir. Bu maddeler sonra veziküllerin içinde taşınmak için golgi aygıtına gönderilir.

• Golgi aygıtı: Hücrenin içinde işlenen ve üretilen maddeleri alarak paketler ve veziküllerle hücre arına doğru taşınmasını sağlar. Ekzisitoz sürecinde çoğu işlem golgi aygıtında yaşanır.
• Veziküller: Endoplazmik retikulum ve golgi aygıtından maddeler taşıyan, zar ile çevrili küçük yapı birimleri olan veziküller hücre zarına ulaşır, birleşir ve içeriğindeki maddeleri dışarı atar.
• Hücre zarı: Sürecin son aşamasında vezikül ile hücre zarı bir araya gelir. İçeriği dışarı atım işlemi gerçekleşir. Hücre zarı da bu birleşme ve maddenin dışarı atımında etkin görev alır.

Sürece örnek olarak hormon salınımları, atık maddenin dışarı gönderilmesi ve nörotransmitter salınımları gösterilebilir. Sinir hücrelerinde sinaptik veziküller nörotransmitterleri taşır ve sinapsa atılmasını sağlar. Endokrin hücreler hormonları ekzisitoz işlemi ile kana salar. Hücreler bazı atık maddeleri de ekzisitoz yolu ile dışarı atar.