İnsanlar başkalarının zihinsel süreçlerini yorumlamada oldukça gelişmiş yetilere sahiptir. Son yıllarda araştırmaların odağı haline gelen “zihin kuramı” kavramı; başkalarının niyet, arzu ve inançlarını tahmin edebilme ve anlayabilme karşılığında kullanılır. Bu çalışmalarda zihin kuramı kavramının, empatinin nüvesi veya eşdeğeri olarak kullanıldığını görmekteyiz. Başkasını anlarken, “ben” ve “diğerleri” arasında ayırım yapıp, karşımızdakinin duygusal tonunu, hedefe yönelik hareketini ve sonuçlarını tahmin etmemiz gerekir.
Empati bozukluğu şu hastalıkların karekteristik bileşeni olarak gözlenir:
Otizm
Davranım Bozukluğu
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu
Kişilik Bozuklukları
Psikotik bozukluklar
Nörogelişimsel Bozukluklar
Empati bozuklukları beyindeki ilgili bölgelerin bilgiyi yanlış işlemesine bağlı olarak, zihinsel durumların kavranması, duyguların ifade edilmesindeki bozukluklarla karakterizedir.
OTİZM
Bebeklikten itibaren bakım veren kişilerle duyguların düzenlenmesi ve organizasyonu için gerekli olan fonksiyonların işlevi eksiktir.
Otistik çocuklar normal çocuklara kıyasla anneleri gülümsediğinde daha az gülümseme cevabi verirler ve göz kontağını gülümsemeyle daha az birleştirirler.
Bebeklikte canlı, cansız nesnelere dikkatini verme ve tepki göstermeleri düşük, taklit yetenekleri zayıftır. Büyümeye başladıklarında ise ortak dikkat paylaşımı, karşılıklı ilişki kurabilme, konuşma-dil becerileri ve jest-mimik gelişimleri geri kalır.
Zihin Kuramı Becerileri şunlarla test edilir:
Empatik veya duygusal cevaplılık
Paylaşılmış dikkat davranışları
Hayali ve taklit içeren oyun yetenekleri
DİKKAT EKSİKLİĞİ HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğunda zihin kuramı fonksiyonlarındaki bozulmalara ek aşağıdaki alanlardaki güçlükler ön planda eşlik etmektedir:
Duygu eşleme işlemleri
Görsel-uzamsal ve motor beceriler
Planlama, organizasyon ve dürtü kontrolü işlemleri
ŞİZOFRENİ
Şizofrenide sosyal ortamlardan uzaklaşma ve içe dönüklük ile kendini gösterebilen negatif belirtiler otizmdeki kadar ağır olmasa da benzer bir tablo oluşturabilir. Niteliksel olarak zihin kuramı sorularına cevap verirken negatif semptomları olan şizofreni hastaları gizli niyetleri ve yanlış inanışları anlamada ve ifadelendirmede belirgin zorluk çekerler. Şizofrenide sosyal ilişkiler ve empati sorunlarının yanında yürütücü işlevler (planlama, organizasyon) ve hafıza problemleri de gözlenir ancak temel bozukluk önceden kazanılmış bilgilerin kullanımı ve muhakeme alanlarındadır.
ANTİSOSYAL KİŞİLİK BOZUKLUĞU
Yapılan bir araştırmada (James Blair ve ark.1996) cinayet nedeniyle tutuklu 25 sosyopatı, yaş ve zeka açısından benzer 25 normal kişiyle karşılaştırdıklarında; Antisosyal kişilik bozukluğu olanların duygusal işaretleri bilgiye dönüştürmede problemleri olduğu saptanmıştır. Öykülerinde çocukluk çağında kötü muamele ve ihmalin olmasının anormal zihin kuramına sebebiyet verebileceği öne sürülmüştür.
BORDERLİNE KİŞİLİK BOZUKLUĞU
Borderline kişilik bozukluğu çalışmalarınında da ebeveynlerin çocuğun ihtiyaçlarına yeterince iyi yanıt verememesi veya çocuğun empatik yanıtları yeterince iyi işleyememesi saptanmıştır.
NÖROLOJİK BOZUKLUKLAR
Beynimizin ön bölge (Frontal lob) epilepsisinde zihin kuramı problemleri, beynimizin 2 yarısını birleştiren korpus kallosum yokluğu ve zedelenmelerinde ise yargılama problemleri olduğu bulunmuştur.
GELİSİMSEL BOZUKLUKLAR :
Prelingual İşitme kaybı: Alıcı dil becerileri yeterince gelişmeden oluşan işitme kayıplarının Zihin kuramı gelişimi üzerine olumsuz etkilerini açığa çıkaran birçok araştırma mevcuttur.
Konjenital(doğuştan)Körlük: Doğuştan olmayan körlüklerde sosyal ilişkilerde ayrıcalıklı bir bozukluk yoktur. Ancak doğuştan körlüklerde zihin kuramındaki sorunların primer görsel algı bozulmaları ile ilişkilerine dair çalışmalar mevcuttur.
Dr. Nuşin Bilgin
Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi