Epirojenez nedir? Yeryüzü şekillerini nasıl etkiler? Epirojenik hareket örnekleri

Manto üzerinde yer alan yer kabuğu yüzer durumdadır ve belli bir dengesi vardır. Bu dengeye de izostatik denge adı verilir. Yer kabuğunun ağırlığı değiştiği zaman bu denge bozulur ve bazı hareketler meydana gelir. Denge çeşitli nedenlere bağlı olarak yaşanırken farklı sonuçlara da sebebiyet verebilir.

Epirojenez nedir?

Yer kabuğunun geniş bir alanda yükselmesi ya da alçalması durumu epirojenez adı ile tanımlanır. Bu epirojenez olayı sonucunda karalar ve kıtalar meydana gelir. Mantonun üzerinde yüzer durumda olan yer kabuğunun mevcut dengesi bu hareketler sonucunda bozulur. Çeşitli nedenlere bağlı olarak gerçekleşen bu hareketler farklı durumlara da sebebiyet verir.

Dış kuvvetler ayrışmış maddeleri taşıyarak yer kabuğunun yükünü azaltır. Buzulların erimesi de aynı etkiye neden olur. Yer kabuğu hafifleyince mantonun kaldırma kuvvetinin de etkisi ile yükselme gerçekleşir. Aynı anda deniz seviyesi de geriler. Denir seviyesinin gerilemesine de regresyon adı verilir.
Tüm bu hareketlerin sonucunda yeryüzünde birçok değişiklik meydana gelir. Örnek olarak regresyonun gerçekleşmesi sonucunda deniz seviyesine göre yüksek kısımda kalan eski kumsallar kıyı taraçlarının oluşmasına sebebiyet verir. Bu oluşuma kıyı terası adı da verilir.

Epirojenez yeryüzü şekillerini nasıl etkiler?

Epirojenez adı verilen yeryüzü hareketleri birçok yeryüzü şeklinin oluşumuna neden olur. Örnek olarak kıta ve kara oluşumu yeryüzünün bu epirojenez hareketleri sonucunda oluşur. Yeryüzünün epirojenez hareketleri kıta oluşumlarının açıklamasıdır. Bolkanik faaliyetler, buzullaşma, sedimantasyon, tektonik hareketler epirojenez hareketlere sebebiyet verir. Şu durumlar epirojenez hareketlere neden olur:

• Deniz çukurlarında çok fazla miktarlarda tortu oluşması
• İklimlerde oluşan değişimler
• Yeni bir dağ oluşumunun meydana gelmesi
• Engebeli olan bölgelerdeki yüksek kısımların çok fazla aşınma yaşaması

Epirojenik hareket örnekleri nelerdir?

Epirojenik hareketlerin sonucu olarak gösterilebilen bazı gerçekleşmiş örnekler şunlardır:

• Kanada’nın oluşumu: Kanada’nın bazı bölgeleri buzulların erimesi ile yükselmektedir.
• İskandinavya oluşumu: Son buzul çağı yaşandıktan sonra buzullar erimiştir ve böylece İzlanda ve Norveç gibi bölgelerde kara kütleleri tekrar yükselmiştir.
• Missisipi deltası: Missisipi Nehri büyük miktarda tortu taşımıştır ve deltanın yer aldığı bölgenin yavaş yavaş çöküşüne neden olmuştur.
• Mekong deltası: Güneydoğu Asya’da yer alan bu delta sedimantasyon süreçleri ile yavaş yavaş çökmeye başlamıştır.

Epirojenez hareketleri son derece önemlidir ve birçok değişikliğe neden olur. Topografik değişiklikler, iklim ve su döngüsü değişiklikleri bunlar arasında yer alır. Ayrıca volkanizmalar ve depremler de bu nedenle oluşur. Bu hareketler yekabuğundaki gerilimlere ve deformasyonlara neden olur böylece de depremler ve volkanik etkinlikler tetiklenir.

Epirojenez hareketleri izostatik dengeye bağlıdır. İzostatik denge yerkabuğunun yoğunluğuna bağlı olarak denge durumunu da koruma eğilimindedir. Yer kabuğu manto üzerinde yüzer gibi durmaktadır ve yoğunluk farklarına göre yükselir ya da alçalır. Dağarların oluşması erezyon gibi durumlar da bu dengenin etkilenmesi ile ortaya çıkar.

Ek olarak buzul izostazi de buzul dönemlerinde kara kütleleri üzerinde meydana gelen buzul tabakaları ile ilgilidir. Ağır buz kütleleri yer kabuğunun aşağı doğru itilmesine neden olur. Buzullar eridiği zaman kara kütlesi üzerinde bulunan baskı azalır.