Çocuklar ergenlik dönemine girdiğinde, anne-babaların çocuklarıyla iletişim kurarken daha fazla hassasiyet göstermeleri gerekiyor. Ergenlikte yaşanan duygusal ve fiziksel değişimler çocuğu etkilerken, davranışlarında farklılık gözlemlenebilir. Bu süreçte çocukta yaşanan değişimleri gözlemleyerek erken ergenlik, geç ergenlik ile orta ergenlik kavramları hakkında bilgi sahibi olmak ve iletişim kurarken nasıl bir yöntem izlendiğine dikkat etmek gerekiyor.
Ergenlik döneminin özellikleri ve ergenlikteki çocukla iletişim
Ergenlik genelde biyolojik değişikliklerin ortaya çıktığı 11-12 yaş civarında başlayan 19-21 yaşlarında sonlanan hızlı fiziksel, psikolojik ve sosyal değişmelerle kendini gösteren insan gelişiminin en önemli dönemlerinden biridir. Toplumlara göre değişmekle beraber Erken Ergenlik (12-14 yaş arası), Orta Ergenlik (15-18 yaş arası), Geç Ergenlik (18 ve sonrası yaşlarını) kapsar.
• Erken dönemde 12-14 yaş arasıda ki genç biyolojik değişikliklere uyum sağlamaya çalışır. Kızlarda bu dönem erkeklerden önce gelişir. Kendine yabancılık ve sakarlıklar bu dönemde sık görülür. Ayna karşısında beden inceleme, değişimin nereye varacağına ilişkin kaygı ve yeni beden imajına alışma bu dönemin özelliklerindendir. Arkadaş seçiminde genelde aynı cinsiyetten arkadaşlar tercih edilir. Zihinsel gelişimde soyut düşünebilme becerileri bu dönemde ortaya çıkar.
• Orta ergenlik, 15-18 yaşlar arasındaki dönemi kapsar. Tepkisel davranışlarda kısmen azalma olur. Genç, daha düşünerek davranmaya çalışsa da zaman zaman başkaldırıcı tutumunu sergiler. Entellektüel uğraşlarında artış olur. Bu dönemde cinsel kimlik gelişimi tamamlanır. Ebeveynleri küçümseme eğilimi, duygusal olarak onlardan uzaklaşma çabaları gözlemlenir. Yalnızlık duygularıyla baş etme çabaları, yoğun bağlanmalar ve arkadaş gruplarının çok önemsenmesi ve grup kimliğinin önemi artar. Karşı cinse ilgi duyma ve arkadaşlıklar, aşk ve tutku, cinsel çekicilikle ilgili kaygılar bu dönemde artış gösterir. Sık değişen ilişkiler, akran kabulü, günlük tutma gene bu dönemde yaygındır.
• Geç Ergenlik, 18 yaş civarında başlar, kimlik duygusunun gelişimi ile sonlanır. Ergenliğin başından beri yaşanan duyguların, geliştirilen becerilerin, kurulan özdeşimlerin sentezlendiği dönemdir. Bu dönemde ’’Ben kimim, ne olacağım?” sorularına süreklilik içinde yanıt verebilmesi, mesleki kimlik edinmesi, kendini tanımlama ve kabullenmesi önemlidir. Zihinsel gelişimde daha kapsamlı düşünebilme ve mizah anlayışında artış görülür. Gencin amaçları vardır. İş ve eş seçiminde istekleri netleşmiştir. Amaçlar belirleyebilme, bağımsız kararlar alabilme ve bu yolda ilerleyebilme becerileri gelişmiş, toplumda erişkin rollerini üstlenecek duruma gelmiştir. Ergenliğin sonuna geldiği halde kimlik gelişimini tamamlayamamış gençlerde kimlik karmaşası, kimlik arayış bunalımı görülür. Bu gençlerde benlik kavramı belirsiz ve yerine oturmamış, kaygı ve depresyon belirtileri, kararsızlık, çalışamama, bir işe kendini verememe, yalnızlık ve boşluk hissi, amaçsızlık ve yetersizlik duyguları gelişir.
Ergenlik döneminde anne-babalar nelere dikkat etmeli?
• Ergenlik döneminde çocuğunuzun hızla değişimler geçirdiğini dikkate alarak eskisinden farklı olduğunu kabullenmelisiniz. İçinde bulunduğu kimlik geliştirme sürecinde onunla iletişim kurma biçiminizde daha dikkatli olmalısınız. Bu dönemin sakin ve huzurlu atlatılmasında aile-çocuk arasındaki iletişimin niteliği büyük önem taşır.
• Sağlıklı iletişimin temel öğelerinden biri iyi bir dinleyici olmaktır. Çocuğunuzun anlattıklarını, sözünü kesmeden, eleştirmeden, etiketlemeden, ayıplamadan dinlemeye çalışın. Ona önem verdiğinizi ve onu dikkate aldığınızı göstermenin en iyi yolu onunla göz kontağı kurarak anlatıklarını dinlemenizdir. Bunu yaparken sabırlı olmanız gerekebilir. Duyduklarınız sizi üzebilir, öfkelendirebilir ancak bu duygularınızı kontrol altında tutamazsanız çocuğunuzu anlamak ve yardım edebilmek fırsatını kaçırırsınız. Bir süre sonra sizinle hiçbir şeyini paylaşmaz olur.
• Gençliğinizi hatırlayın, enerjinizi nasıl kullandığınızı, hayal kırıklıklarınızı anımsayın. Bu dönemin geçici olduğunu, zamanla zorlukların sabırla aşılacağını düşünün. Karamsarlığı bırakın, çocuğunuzun geleceği hakkında olumlu düşünün ve bunu ona hissettirin.
• Gencin sorunlarını anlamaya gayret edin, küçümsemeyin ona çocuk muamelesi yapmayın.
• Özelliğine saygı gösterin, dolaplarını karıştırıp, sırlarını öğrenme peşine düşmeyin. Unutmayın kimliğini kazanma sürecindeki gencin bu tür davranışlara tepkileri çok olumsuzdur. Sizinle inatlaşma yolunu seçerek, sizi üzecek davranışları bilerek sergileyebilir.
• Onun karşısında değil yanında olmaya çalışın. Gencin size güveni onun özelliğine saygı gösterdiğinize inandığı zaman artacak sizinle sorunlarını ve bazı yaşantılarını paylaşacaktır.
• Konuşma dilinizi gözden geçirin. Sen diye başlayarak onun sergilediği olumsuzlukları sıralayan suçlamalar yerine ben diye başlayarak beklentilerinizi iletin. Örneğin, ’’sen ne dağınık oldun’’ yerine “ortalığı toplu görmek bana rahatlık veriyor’’ şeklinde bir ifade ile onu suçlamadan beklentinizi iletebilirsiniz.
• Gençler mizahtan anlar, şaka ve esprili olarak iletişim yollarını arayabilirsiniz.
• Arkadaş edinmesi önemlidir. Arkadaşlarını tanımaya çalışın ama eleştirmekten kaçının ve arkadaşların gencin üzerinde olumlu etkileri olduğu gibi olumsuz etkileride olabilir. Gencin yanlışlar yapmaması için arkadaş seçiminde bilinçlendirilmesi önemlidir. Ergenliğe girmeden önce çocukluk döneminde bu alanda biliçlendirilmeleri önemlidir.
• Başarılı olacağı spor, müzik, sanat, drama ve benzeri bir alanda faaliyet göstermesini destekleyin. Kimlik gelişimi üzerinde herhangi bir başarı alanının olumlu etkisi vardır. Bir alanda başarıyı yaşamaları için değişik etkinliklere katılımını destekleyin.
• Benzeri etkinliklerin diğer bir faydası bir gruba dahil olma duygusu yaratmasıdır. Ergenin buna ihtiyacı vardır. Bir hobi grubu içinde bulunmasını destekleyin. Beklenmedik bir başarı öyküsü geliştirerek kendisini tanıyanları şaşırtabilir.
• Çocuklarımız ile empati kurmalıyız. Onların neler beklediğini anlamaya çalışmalı, onlara sevgi ile yaklaşarak sorunlarının çözümünde yardımcı olmalıyız. Öfkeli gencin öfkesinin altında yatan nedenleri bulmaya çalışmalıyız. Gerektiğinde bir uzman yardımı alabiliriz.