Ergenliğin başlangıç yaşı genetik özellikler, beslenme şekli, son yıllarda yaygınlaşan yeme bozukluklarından biri olan obezite, sosyal yaşam içerisinde yaşanan kaygı, stres ve bazı çevresel faktörlerin etkisiyle değişiklik gösterebilir.
Genel olarak erkeklerde ergenliğe girme yaşı 9 -14, kızlarda ise 8 – 13 yaş arasındadır. Yapılan araştırmalara göre kız çocuklarda erken ergenliğin görülme oranı erkek çocuklara göre 10 kat daha fazladır. Sadece ülkemizde değil, son 10 yılda birçok ülkede, erken ergenlik sebebiyle hekimlere başvuranların sayısında artış gözlenmiştir.
Ergenlik dönemine girmek çocukları sosyal, psikolojik ve fiziksel açıdan zorlar. Duygularındaki değişimler zaten onları fazlasıyla etkilerken bir de erken ergenliğin baş göstermesi birçok sorunu beraberinde getirir. Özellikle ebeveynlerin endişelenmesine sebep olur. Kız çocuklarında 8, erkek çocuklarda 9 yaşından önce ergenliğe girmek, doktor muayenesinin yapılması gerekliliğini ortaya koyar.
Kız çocukları doğumdan itibaren erkek çocuklardan daha çabuk büyür. Bunun nedeni ise kız çocuklarının daha fazla yağ dokusuna sahip olması ve daha fazla miktarda hormon depolayabilmesidir. Kız çocukları normal ergenlik dönemleri boyunca yaklaşık olarak 20-25 cm uzayabilirler. Erkeklerde ise 25-30 cm civarında uzama görülür. Genelde erkeklerde bu uzama bir anda olurken, kızlarda ise zaman içerisinde uzama devam eder.
Gerçek ergenlik, hipotalamus ve hipofiz bezindeki hormonların salınımlarındaki artışın erkeklerde ve kızlarda yumurtaları uyararak seks hormonlarındaki artışa neden olmasıyla oluşur. Erken ergenlikte tüm bu fizyolojik durum erken yaşta meydana gelir.
Yalancı ergenlik bu normal süreç yaşanmadan, çeşitli etkenlere bağlı olarak seks hormonlarındaki artış sebebiyle görülen bir durumdur. Yalancı ergenliğin görülmesinin nedeni patolojik bir durum olarak karşımıza çıkar. Yumurtalık ve böbrek üstü bezinde oluşan tümör bu belirtilerin oluşmasına sebebiyet verir ve bu durum yalancı ergenlik olarak düşünülür.
Yalancı erken ergenlik durumunda cerrahi tedavi uygulanır. Özellikle kızların yumurtalıklarda oluşan büyük folliküler kistler, yalancı erken ergenliği akıllara getirir. Bu büyük kistler kimilerinde kendiliğinden geriler ve sadece gözetim altında tutulmaları yeterli olur. Gerilemediği durumlarda ise kiste cerrahi müdahale yapılır.
Erkeklerde yalancı erken ergenlik belirtilerinde boyun ve cinsel organın erken büyümesi gözlenir. Ter bezlerinin küçük kalır ve tüylenme oluşur. Buna ek olarak karaciğer tümörü ve küçük hücreli akciğer kanserinde de insan koryonik gonadot-ropin (HCG) hormonu salgılanmasına bağlı yalancı erken ergenlik geliştiği görülür.
Kızlarda yalancı erken ergenliğin östrojeni salgılayan yumurtalık tümörlerinden kaynaklandığı gözlenir. Böbrek üstü bezi tümörleri yapı olarak çok fazla androjen hormonu salgılar. Bu da heteroseksüel yalancı ergenliğin ortaya çıkmasına sebep olur. Heteroseksüel yalancı ergenlikte klitoris de gelişir. Ancak yine de tüm durumların iyice değerlendirilmesi ve kontrol altına alınması gerekir.
Erken ergenliğe giren çocukların sayısında son yıllarda artış gözlenmekte. Yapılan araştırmalar göre bu durumun nedenlerinin başında düzensiz ve sağlıksız beslenme geliyor
Erken ergenliğe sebep olan gıdaların başında hormonlu sebze ve meyveler gelir.Tüketilen hormonlu gıdalar ve fast food ağırlıklı beslenme düzeni sonucu obezite kendini gösterir. Obezite, çoğu hastalıkta olduğu gibi erken ergenliğin oluşmasında da etkin rol oynayan faktörlerin başında gelir.
Uzmanlar erken ergenliğe sebep olan besinleri endokrin bozucular olarak adlandırıyor ve dışarıdan alınan besinlerin hormon dengelerini bozarak insan sağlığını tehlikeye attığının altını çiziyor. Doğal şekilde üretilmeyen domates, fındık, çilek, salatalık, elma portakal, pek çok sebze ve meyve, hormonlu olarak büyütülen hayvanların etleri ve yumurtaları erken ergenliğe neden olan gıdalar olarak gösteriliyor. Bu dönemde erken ergenliği önleyen yiyecekler tercih edilmesi gerekir. Örneğin; organik gıdalar, mevsiminde yenilen meyve ve sebzeler çocukların normal şekilde gelişmeleri açısından önemli besinlerdir.
Bilinçsizce tüketilen bazı gıdalar ve kullanılan malzemeler erken ergenliğin oluşmasında tetikleyici rol oynar. Plastik malzemelerin ve oyuncakların içeriğindeki bazı hormon benzeri etki oluşturabilecek kimyasallar risk faktörü olarak karşımıza çıkar. Oyuncakların içinde bulunan fitalat isimli kimyasal madde östrojenik etki yaratarak ergenliğin erken başlamasına sebep olur.
Yapılan araştırmalar kullanılan bazı kimyasal maddelerin erken ergenliği doğrudan etkilediğini ortaya koyuyor. Özellikle makyaj ürünleri risk taşıyan malzemelerin başında geliyor. Ebeveynler bu konuda bilinçlenerek, çocuklarının erken yaşta kimyasal maddelere maruz kalmasını önlemelidirler.
Kızlarda erken ergenlik ve erkeklerde erken ergenlik farklı sebeplerle ortaya çıkabilir ve kimi durumlarda farklı belirtilere rastlanabilir. Belirtiler ağırlıklı olarak psikolojik nedenlere bağlı olarak ortaya çıkarken , hormonal değişimlere bağlı belirtilerle de sıkça karşılaşılır.
Erken ergenlikte özellikle psikolojik etkilere bağlı belirtiler gözlenir. Psikolojik etkiler çocukların kendini arkadaşlarından farklı görerek içine kapanmasına ve kendini değersiz hissetmesine yol açar. Vücutta yaşanan değişikler sonucu çocuklar kendini dışarıdan soyutlar. Ebeveynler, çocuğunun çok zor bir dönemden geçtiğinin farkına vararak güven aşılaması gerekir. Her zaman destek olarak çocuklarının yanında olduğunu hissettirmelidirler.
Ergenlikten önce kendine güveni olan ve kendini beğenen çocuklar, bu döneme girdiklerinde özgüvenlerinde problem yaşarlar. Bu durum tamamen psikolojiktir. Bu dönemde ailenin çocuğun yanında olması büyük önem taşır.
Sinirlilik hali, çocukların kendi içlerinde yaşadıkları çatışmaların dışarıya yansımasıdır. Bu durumda anlayış göstermek en doğru yaklaşım olur. Tüm bu sinirlilik halinin hormonal değişimlerden kaynaklandığının bilincinde olunmalı ve çocuğun ailesinde uzaklaşmasına sebep olacak davranışlardan kaçınılmalıdır.
Kız çocuklarının ergenliğe girme yaşı 8-13 aralığındadır. 8 yaşından önce ergenliğe girilmesi durumunda tüylenmeye rastlanır. Ancak kimi zaman ergenlikten bağımsız olarak erken yaşta tüylenme gözlenebilir. Özellikle siyah tenli kız çocuklarının genital bölgesinde ve kol altında tüylenme görülür. Erkeklerde ise penis ve testislerde olan büyümenin ardından koltuk altı ve genital bölge tüylenir.
Kız çocuklarında erken ergenlik belirtilerinin başında göğüslerin büyümesi gelir. Böyle bir durumda genetik yapı çok önemli bir faktör olarak değerlendirilir ve aile bireylerinin gelişme yaşlarının araştırılması gerekir. Bazı kız çocuklarında ise beyindeki ergenlik merkezi aktif olmadan, diğer ergenlik belirtileri görülmese de sadece göğüslerde büyüme görülebilir. Bu durum normal erken ergenlik olarak kabul edilir. Yani 8 yaşından önce göğüslerde büyüme görülmesi, her zaman erken olduğu anlamına gelmez. Aşırı beslenme sonucu artan hızlı kilo alımı, bazı kız çocuklarında göğüslerin erken büyümesine yol açabilir. Ayrıca erken meme gelişiminin, meme kanseri riskini artırdığı düşüncesi de sadece bir söylemdir.
Menstrüasyon döneminin başlaması gereken yaş 8-13 aralığıdır. Daha erken yaşta başlaması erken ergenlik belirtisi olarak kabul edilir. Genetik yapı menstrüasyon dönemi için önemli bir yol göstericir. Annenin kaç yaşında menstrüasyon dönemine girdiği de çocuğun gelişimiyle doğru orantılı bir belirleyicidir. Daha erken regl olmak, daha çabuk menopoz dönemine girmek anlamına gelebilir ve hekim danışmanlığına ihtiyaç duyulur.
Çocuklarda vücuttaki koku değişimi erken yaşta görülebilir. Sebebi ise böbrek üstü bezlerinde bulunan androjen hormonunun erken salgılanmaya başlanmasıdır. Oluşan bu koku değişimi çocuğu sosyal açıdan etkiler. Ebeveynler, bu durumun normal bir fizyolojik durum olduğunu ve utanmaları gereken bir durum olmadığını anlatmalılar.
Boyun kısa kalması düşüncesi çocukları özgüven anlamında bir hayli etkiler. Halk arasında söylenen "erken meme gelişimi eşittir erken ergenlik o da eşittir erken menstürasyon, tüm bunlar da eşittir boy kısalığı" denklemi yanlıştır. Bu söylem, erken dönemde ergenliğe girme konusunda zaten endişeli olan ebeveynleri pek çok noktada yanlış yönlendirebilir. Çünkü bazı semptomlar erken ergenlikle karıştırılabilir. Tüm belirtiler araştırılmadan bir sonuca varmak yanlış olur.
Erkek çocuklarda da ani boy atma görülür. Kimileri bu belirtileri belli sıralamaya göre normal bir zaman içerisinde gösterirken, erken ergenlik halinde çok çabuk gerçekleşebilir. Aniden boy atımı normal ergenlik yaşına gelindiğinde aniden durur. Yaşıtlarının uzaması sürerken boyu sabit kalan erkek çocukları bu durumdan psikolojik olarak etkilenir. Ebeveynlerin, bu gelişmeyle karşılaştıklarında bir endokrinoloji hekiminden destek almaları çocuklarının gelişimi için önemlidir.
Erkek çocuklarda ergenliğin ilk gözlenen belirtisi testis ve skrotumdaki değişikliklerdir. Ergenlik öncesinde çapı 2 cm'den küçük olan testisler büyümeye ve skrotum derisi pigmante olmaya başlar. Testislerdeki değişikliğin belirmesinden yaklaşık 8 ya da 12 ay sonra penisin uzunluğu ve çapı büyümeye başlar.
Belirgin olarak erkek çocuklarında tespit edilse de kız çocuklarının sesinde bariz bir değişim söz konusudur. Ses çatallaşır ve kalınlaşır, yetişkin bir insan sesine dönmeye başlar. Bu durum kız çocukları için özellikle sosyal çevrelerinden kendilerini soyutlamaya neden olur. Arkadaşlarıyla ve çevresiyle diyaloğa girmekten çekinir, içe dönük bir ruh haline bürünürler.
Erkek çocukların düşüncelerinde, cinselliğe daha yoğun yer vermeleri, cinsel içerikli oyunlara yönelmeleri gibi belirtiler görülebilir. Erkek çocuklarda, erken ergenlik görülme nedeninin bir hastalığa bağlı olma olasılığı yüksektir. Bunun göz önünde bulundurulması ve tanısının yapılması oldukça önemlidir.
Ebeveynlerin gözlemiyle, erken ergenlik belirtileri gösteren çocukların, çocuk endokrinoloji uzmanına götürülerek hekim tarafında muayenesinin yapılması sağlanmalıdır. Hekimin bu hastalık için isteyeceği bazı tetkikler:
Kan testleri: Kandaki hormon değerlerine bakılır.
Hormon testleri: Gn-RH hormon uyarı testleri yapılır. Gn-RH’in hipofizde yarattığı etkiye bağlı olarak, FSH ve LH artışına ve buna bağlı olarak östrojen düzeyindeki artışa bakılır.
Kemik yaşı: Kemik taraması yapılarak kemiklerdeki gelişime bakılır.
Ultrason: Ultrason ile rahim ve yumurtalıkların kontrolü yapılır. Bu tetkikler yapılarak erken ergenlik olup olmadığına karar verilir. Bu durumda ilk olarak çocuğun hangi tip ergenliğe girdiğinin analizi yapılır. Sonuçlarına istinaden bir tedavi yöntemi belirlenir.
Erken ergenliği tedavi altına almanın 2 amacı vardır. Hormonların etkisiyle epifizlerin kapanarak boyun, yetişkinlikte kısa kalmasının önüne geçmek ve çocuğun yaşıtlarından farklı olduğunu düşünerek yaşadığı duygusal ve psikolojik problemlerden etkilenmesini önlemek. Asıl amaç bunlara yönelik tedaviler uygulamaktır. Tedavi kız ve erkek çocukların normal ergenlik dönemine ulaşana kadar geçen zaman içerisinde uygulanır. Normal ergenliğine girme yaşı ile tedaviye başlama yaşı arasındaki zaman ne kadar kısaysa tedavide başarı o kadar artar.
Tedaviye başlandığı ilk aylarda, pek çok ilaç tedavisinde olduğu gibi belirtiler artar. Zaman içinde belirtiler yok olarak tedavinin olumlu etkileri gözlenmeye başlanır. Erken ergenlik tedavisine başladıktan 6-12 ay sonra tedavinin etkisi görülerek göğüslerde küçülmenin başladığına şahit olunur, bir süre sonra da tamamen yok olur. Tedavilerin etkili olmadığı durumlarda bazen ameliyat ya da radyasyon tedavisi gerekebilir.
Yapılan araştırmalara göre 11 yaşına gelindiğinde ergenlik dönemine girilmiş ya da girilmek üzere olunduğu için ilaçlarda etkisini yitirmeye başlar. Zaten bu süre zarfında da hormonlar normal seviyeye ulaşmış olur ve tedavi gerekliliği ortadan kalkar.
Tedavinin gerekliliği yaş faktörüne göre belirlenir. Çocuk ne kadar küçükse tedavi de o kadar gerekli demektir. Belirtilerin yavaş ilerlediği durumlarda tedavi gerekli görülmeyebilir. Eğer çocuk 6 yaşından önce erken ergenlik ile karşılaştıysa ilerleyen yaşlarında boyunun kısa kalması muhtemeldir.
Çocukların gençlik çağında psikolojik sorunlarla boğuşmaması için tedavi gerekli görülür. Erken ergenlik tedavisinde %90 oranında başarı sağlanır. Bu dönem hem aileler hem de çocuklar için yıpratıcıdır. Belirtilerin erken farkına varılması, yapılan testler ve belirlenen tanıya göre tedavi yönteminin uygulanması başarı oranını artırır. Normal bir ergenliğe geçişi kolaylaştırır.
Erken ergenliği durdurmanın zararları var mıdır diye düşünen ebeveynler; her tedavide olduğu gibi bazı yan etkilerle karşılaşılmasının muhtemel olduğunun bilincinde olmalıdırlar. Ancak bu yan etkiler erken ergenliğin sebep olacağı olumsuz durumların yanında çok daha basit kalır.
GnRH hormonunu baskılamak için kas içine yapılan bu yöntem 28 günde bir, hastanın yaşı 12'ye gelene kadar tekrarlanır. Sonraki süreçte çocuk 3 ayda bir kontrol edilir. İğne sonrası hormon testleri yapılarak ilacın işe yarayıp yaramadığı test edilir. Bu tedavi sonrası tüylenmenin kesilmesi, memelerin küçülmesi veya yok olması, testislerin büyümesinin durması, kemik yaşının ilerlemesinin durması beklenir. Boy uzama hızı kontrol edilerek çocukların normal bir fizyolojiye kavuşması amaçlanır. Yılda 5-6 cm’lik uzama normal sayılır.
Küçük tüpler şeklinde olan implantlar kol altından derinin içine yerleştirilerek, düzenli şekilde vücuda ilaç verilir. Bu şekilde rahatsızlığın sebep olduğu belirtiler ortadan kalkar. Ayrıca iyileşme süreci de başlamış olur.
Enjeksiyon yöntemiyle yapılan bir diğer tedavi yöntemi progestindir. Etkisi diğer tedavi yöntemlerine göre daha azdır. Ergenlik belirtileri için kullanılır.