ERZURUM (İHA) - Cumhuriyetin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk'ün 1920 yılında ilk milletvekili seçildiği il olan Erzurum, Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM)'ne bugüne kadar, dün resmen başlayan 22. dönemle birlikte toplam 177 milletvekili gönderdi. Erzurum'dan seçilen milletvekili veya Erzurum doğumlu milletvekilleri, cumhuriyet tarihi boyunca kurulan 57 hükümetin 24'ünde bakan olarak görev aldı.
Atatürk Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü araştırma görevlisi Ali Servet Öncü'nün, 'Tarih Yolunda Erzurum Dergisi'nin 27. sayısındaki yazısında, Erzurumlular adına Süleyman Necati, Kazım ve Cevad beylerin imzalarıyla, 19 Ekim 19919'da Mustafa Kemal Paşa'ya gönderilen telgrafın metni yer alıyor. Telgraf şöyle: "Osmanlı tarihinde kutlu isme sahip olan Erzurum, fedakar evlatları arasında yüksek şahsınıza bir müstesna yer ayırmakla saadet hissetmiş ve Milli Meclis'te kendisini temsil buyurmanızı da arzu eylemiş olduğundan, merkez sancağı adaylığınızı koyduğumuzu ve Erzurum Kongresi'nde belirlenen milli gayenin teminini bu suretle himmet etmenizi ve fedakarlık göstermenizi emel ve temenniyetin izhar edildiğini arz eyleriz".
Mustafa Kemal Atatürk ise, 20 Ekim 1919 tarihli cevabi telgrafında, kendisinin milletvekili adayı olarak gösterilmesinden dolayı duyduğu memnuniyeti şu satırlarla ifade ediyor: "Türklüğün mert ve necip merkezini teşkil eden Erzurum'un Müdafaayi Hukuk'unun bana tevdi eylemek hususunda izhar edilen arzudan dolayı pek mütehassis ve müteşekkirim. Şimdiye kadar rehber-i hareket ittihaz eylediğim esasat-ı maluma dairesinde bu vazifeyi sonuna kadar ifaya azim bulunduğum halde, kabul eyleyeceğimin tebliğini rica ederim".
'LEKESİZ MİLLETVEKİLİ' ŞARTI Dergideki yazıda, Milli Mücadele döneminin etkin gazetesi Albayrak'ın 26 Ekim 1919 tarihli nüshasında 300 imzalı bir beyanname yayınlandığı da belirtiliyor. Osmanlı Devleti'nin içerisinde bulunduğu durum sıralanarak, işgal sırasındaki direnişten övgüyle bahsedilen beyannamede, seçilecek mebuslarda bulunması gereken özellikler de şöyle sıralanıyor: "Şahsi menfaat peşinde koşmayacak, hayatlarında hiçbir şekilde leke görülmeyecektir. Binaenaleyh bu defa intihab edeceğimiz mebuslar, arzu ettiğimiz evsafa haiz bulunmazlar ise gayr-i kabil-i telafi zararlara düçar olacağımız şüphesizdir".
SEÇİM SONUÇLARI
Araştırma görevlisi Ali Servet Öncü, 'Tarih Yolunda Erzurum Dergisi'ndeki yazısında, Erzurum'daki seçimlere Müdafa-i Hukuk Cemiyeti adaylarının dışında Erzurum eski valileri Tahsin ve Celal Bey, Karasi Mutasarrıfı Behçet Bey, Heyeti Tahkikiyye Reisi Ziya Bey, Celalettin Feyyaz Bey, Kadı Tahsin Efendi, Ahmet Kemal Bey, Cevdet Bey, Arslan Bey Hasan Rıza Paşa ve Bekir Sıtkı Efendi'nin katıldığını bildiriyor. Öncü'nün verdiği bilgiye göre, 1920 Ocak ayında kesinleşen Erzurum Merkez Sancağı sonuçlarına göre, en fazla oyu alan Mustafa Kemal Paşa (268 oy) milletvekili seçildi. Celalettin Arif Bey (252 oy), Süleyman Necati Bey (218 oy), Zihni Bey (132 oy) ve Hüseyin Avni Bey (120 oy) de Erzurum Mebusu olarak Meclis'e girmeye hak kazandılar.
DÖNEM DÖNEM ERZURUM MİLLETVEKİLLERİ Öncü'nün belirttiğine göre, dönemler itibariyle TBMM'de görev alan milletvekillerinin isimleri şunlar:
(1. DÖNEM 1920 Ocak- 5 Milletvekili)
Mustafa Kemal Paşa, Celalettin Arif Bey, Süleyman Necati Bey, Zihni Bey ve Hüseyin Avni Bey.
2. DÖNEM-
3. DÖNEM (1 Kasım 1927-7 Milletvekili)
Nafi Atuf Kansu, Nafız Dumlu, Asım Vasfi, Ahmet Fikri Tüzer, Aziz Akyürek, Necip Asım Yazıksız ve Tahsin Uzer.
4. DÖNEM (4 Mayıs 1931-7 Milletvekili)
Asım Vasfi, Ahmet Fikri Tüzer, Nafi Atıf Kansu, Aziz Akyürek, Nafiz Dumlu, Hakkı Şinasi Erel ve Necip Asım Yazıksız.
5. DÖNEM (1 Mart 1935-11 Milletvekili)
Nafi Atıf Kansu, Tahsin Uzer, Aziz Akyürek, Nafiz Dumlu, Necip Asım Yazıksız, Saim Ali Dilemre, Pertev Demirhan, Fuat Sirmen, Zeki Soydemir, Şükrü Koçak ve Nakiye Elgün.
6. DÖNEM (3 Nisan 1939-9 Milletvekili)
Aziz Akyürek, Münir Hüsrev Göle, Raif Dinç, Salim Altuğ, Nafiz Dumlu, Pertev Demirhan, Zeki Soydemir, Şükrü Koçak ve Nakiye Elgün.
7. DÖNEM (8 Mart 1943-9 Milletvekili)
Yukarıda ismi yazılanlar tekrar seçildiler.
8. DÖNEM (5 Ağustos 1946-9 Milletvekili)
Cevad Dursunoğlu, Kemalettin Kamu, Münir Hüsrev Göle, Raif Dinç, Şükrü Koçak, Eyüp Sabri Akgül, Mesut Çan Kaya, Vehbi Kocagüney ve Şakir İbrahim Hakkıoğlu.
9. DÖNEM (14 Mayıs 1950-10 Milletvekili)
Said Başak, Rıfkı Salim Burçak, Fehmi Çobanoğlu, Bahadır Dülger, Sabri Erduman, Enver Karan, Emrullah Nutku, Rıza Topçuoğlu, Memiş Yazıcı ve Mustafa Zeren.
10. DÖNEM (2 Mayıs 1954-12 Milletvekili)
Rıfkı Salim Burçak, Bahadır Dülger, Sabri Erduman, Rıfkı Topçuoğlu, İshak Avni Akdağ, Zeki Çavuşoğlu, Şevki Erker, Abdülkadir Eryurt, Hamit Şevket İnce, Hasan Numanoğlu, Cemal Önder ve Esat Tuncel.
11. DÖNEM (27 Ekim 1957- 13 Milletvekili)
Rıfkı Salim Burçak, Sabri Erduman, Rıza Topçuoğlu, Mustafa Zeren, Şevki Erker, Abdulkadir Eryurt, Hasan Numanoğlu, Osman Alihocagil, Mehmet Eyüboğlu, Melik Fırat, Said Kantarel, Münip Özer ve Fethullah Taşkesenlioğlu.
12. DÖNEM (28 Aralık 1960)
Cevad Dursunoğlu Kurucu Meclis'e seçildi.
13. DÖNEM (15 Ekim 1961-9 Milletvekili)
Cevad Dursunoğlu, Ertuğrul Akça, Turhan Bilgin, Nihat Diler, Gıyasettin Karaca, Şerafettin Konuray, Cevad Önder, Tahsin Telli ve Adnan Şenyurt. Cumhuriyet Senatosu seçimlerinde Nurettin Aynuksa, Nihat Pasinli ve Rahmi Sanalan da senatörlüğe seçildiler.
CUMHURİYET SENATOSU (7 Haziran 1964)
Sakıp Hatunoğlu, Edip Somunoğlu ve Osman Alihocagil.
14. DÖNEM (10 Ekim 1965-9 Milletvekili)
Turhan Bilgin, Gıyasettin Karaca, Nihat Diler, Cevat Önder, Adnan Şenyurt, Necati Güven, Nihat Pasinli, İ. Hakkı Yn-i Hukuk Cemiyeti adaylarının ıldırım ve Ahmet Mustafaoğlu.
15. DÖNEM (12 Ekim 1969-9 Milletvekili)
Turhan Bilgin, Gıyasettin Karaca, Cevat Önder, Rasim Cinisli, Rıfkı Danışman, Sabahattin Aras, Selçuk Erverdi, Naci Gacıroğlu ve Fethullah Taşkesenlioğlu.
16. DÖNEM (14 Ekim 1973 -9 Milletvekili)
İ. Hakkı Yıldırım, Gıyasettin Karaca, Rıfkı Danışman, Selçuk Erverdi, Rasim Cinisli, Korkut Özal, Yahya Akdağ, Zekai Yaylalı ve Fuat Fırat. Cumhuriyet Senatosu seçimlerinde Sakıp Hatunoğlu, Hilmi Nalbantoğlu ve Lütfi Doğan senatör seçildiler.
17. DÖNEM (5 Haziran 1977-8 Milletvekili)
Rıfkı Danışman, Gıyasettin Karaca, İ. Hakkı Yıldırım, Osman Demirci, Selçuk Erverdi, Çetin Bozkurt, Korkut Özal ve Nevzat Köseoğlu. 14 Ekim 1979' da yapılan Cumhuriyet Senatosu seçimlerinde Selahattin Deniz, Naci Gacıroğlu ve Lütfü Doğan senaratörlüğe seçildiler. 15 Ekim 1981'de Utkan Kocatürk ve Abdülkadir Erener, Erzurum'u temsilen Danışma Meclisi üyeliğine seçildiler.
18. DÖNEM (1983-7 Milletvekili)
Togay Gemalmaz, Sebahattin Aras, Rıfkı Yaylalı, Sabahattin Eryurt, İlhan Aras, Ebubekir Akay ve Hilmi Nalbantoğlu.
19. DÖNEM (1991-7 Milletvekili)
İsmail Köse, Melik Fırat, Lütfi Esengün, Rıza Müftüoğlu, Oktay Öztürk, Şinasi Yavuz ve Abdulillah Fırat.
20. DÖNEM (1995-8 Milletvekili)
İsmail Köse, Zeki Ertugay, Necati Güllülü, Lütfi Esengün, Şinasi Yavuz, Abdulillah Fırat, Aslan Polat ve Ömer Eryılmaz.
21.DÖNEM (1999-8 Milletvekili)
İsmail Köse, Mücahit Himoğlu, Cezmi Polat, Lütfü Esengün, Aslan Polat, Fahrettin Kukaracı, Zeki Ertugay ve Ayvaz Gökdemir.
22. DÖNEM (3 Kasım 2002-7 Milletvekili)
Recep Akdağ, Muzaffer Gülyurt, Mücahit Daloğlu, Mustafa Ilıcalı, Ömer Özyılmaz, Mustafa Nuri Akbulut ve İbrahim Özdoğan.
ERZURUMLU BAKANLAR Atatürk Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü araştırma görevlisi Ali Servet Öncü'nün, 'Tarih Yolunda Erzurum Dergisi'nin 27. sayısında yer alan yazısına göre, Erzurum'dan seçilen milletvekili veya Erzurum doğumlu milletvekilleri, cumhuriyet tarihi boyunca kurulan 57 hükümetin 24'ünde, 28 bakanlıkta görev aldı. Erzurumlu milletvekilleri, 54'üncü hükümetten bu yana kurulan son 3 hükümette ise bakanlığa sahip olamadı.
Türkiye Cumhuriyeti boyunca kurulan hükümetler ve Erzurumlu milletvekillerinin aldığı bakanlıklar:
1. Saydam Hükümeti Dahiliye Vekili Ahmet Fikri Tüzer
2. Saydam Hükümeti Dahiliye Vekili Ahmet Fikri Tüzer
Peker Hükümeti Ulaştırma Bakanı Şükrü Koçak
I. Saka Hükümeti İçişleri Bakanı Münir Hüsrev Göle ve Ulaştırma Bakanı Şükrü Koçak
II. Saka Hükümeti İçişleri Bakanı Münir Hüsrev Göle
II. Menderes Hükümeti Gümrük ve Tekel Bakanı ile Milli Eğitim Bakanı Rıfkı Salim Burçak.
I. Gürsel Hükümeti Devlet Başkanı, Başvekil ve Milli Müdafaa Vekili Cemal Gürsel
II. Gürsel Hükümeti Başbakan Cemal Gürsel
I. Demirel Hükümeti Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanı Edip Somunoğlu
II. Demirel Hükümeti Devlet Bakanı Mehmet Turhan Bilgin
III. Demirel Hükümeti Devlet Bakanı Mehmet Turhan Bilgin
I. Erim Hükümeti İmar ve İskan Bakanı Selahattin Babüroğlu (TBMM dışından).
II. Erim Hükümeti Ulaştırma Bakanı Rıfkı Danışman
Melen Hükümeti Ulaştırma Bakanı Rıfkı Danışman
I. Ecevit Hükümeti Gıda - Tarım ve Hayvancılık Bakanı Korkut Özal
IV. Demirel Hükümeti Devlet Bakanı Mehmet Gıyasettin Karaca. Gıda - Tarım ve Hayvancılık Bakanı Korkut Özal, Kültür Bakanı Rıfkı Danışman.
II. Ecevit Hükümeti Adalet Bakanı Selçuk Erverdi
V. Demirel Hükümeti İçişleri Bakanı Korkut Özal
VI. Demirel Hükümeti Devlet Bakanı Ertuğrul Ekrem Ceyhun
II. Özal Hükümeti Devlet Bakanı, Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanı, Sağlık Bakanı Nihat Kitapçı
Akbulut Hükümeti Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Togay Gemalmaz
I. Yılmaz Hükümeti Devlet Bakanı Sabahattin Aras
VII. Demirel Hükümeti Devlet Bakanı Ertuğrul Ekrem Ceyhun
Erbakan Hükümeti Devlet Bakanı Lütfü Esengün