İş Kanunu'nda belirtilen maddelere göre haftalık çalışma saati 45 saat. Bu süreyi aşan haftalık çalışmalar fazla mesai kapsamına giriyor. Yine aynı kanunda fazla mesai yaptırmanın nedenleri belirtiliyor. Fazla mesainin sürekli hale gelmesi ise kanuna aykırı. Cem Kılıç, NTV'de yayınlanan yazısında konuyu şöyle açıklıyor:
"İş Kanunu’na göre haftalık çalışma süresi 45 saat. Dolayısıyla 45 saati aşan çalışmalar fazla mesai olarak değerlendirilir. Fazla mesai yaptırılmasının nedenleri kanunda belirtilmiştir. Sürekli şekilde fazla mesai yaptırılması kanuna aykırıdır."
Bir işçi yılda en fazla 270 saat fazla mesai yapabilir. İşçi kendisi rıza gösterse bile yılda 270 saatten daha çok fazla mesai yapamaz. Yıllık fazla mesai süresi hesaplanırken, yarım saatten kısa fazla mesailer yarım saat, yarım saatten uzun, bir saatten kısa fazla mesailerin bir saat olarak değerlendirilir.
GÜNLÜK DİNLENME SÜRELERİ
Ara dinlenmeleri çalışma süresinden sayılmaz. Servisle işyerine gelmek için geçirilen zaman da çalışma süresine dahil değildir. Bu nedenle çalışanlar günlük çalışma süresini ara dinlenmeleri çıktıktan sonra ve işbaşı yaptıkları saat üzerinden hesaplamalı.
Haftalık 45 saat sınırı aşılabilir ve aşıldığında çalışana fazla mesai karşılığı ücret ödenmesi gerekir. Ancak günde en fazla 11 saat çalışılabilir. Her ne şart altında olursa olsun günde 11 saatten fazla çalışılamaz. İşçinin rızası olsa bile 11 saatten fazla çalışmaya izin verilmez.
FAZLA MESAİ NASIL HESAPLANIR?
Haftalık 45 saatin üzerindeki çalışmalarda, her bir saat fazla mesai için işçiye normal saatlik ücretinin yüzde 50 üzerinde ücret ödenir. Örneğin işçinin saatlik ücreti 100 TL ise, her bir saat fazla mesai karşılığı işçiye 150 TL ödenir. İşçi fazla mesai karşılığı zamlı ücret yerine serbest zaman talep edebilir. Bu durumda işçiye her bir saat fazla mesaisi için bir buçuk saat serbest zaman verilir. İşçi serbest zaman hakkını, 6 ay içinde kullanmalıdır. Serbest zaman kullanımı için işveren tarih belirleyebilir. İşveren tatil günlerinde serbest zaman kullandıramaz.
KAVRAM KARGAŞASINA DİKKAT
İş Kanunu’nda fazla çalışma dışında bir de ‘fazla sürelerle çalışma’ kavramı bulunmaktadır. İş sözleşmesinde haftalık çalışma süresi 45 saatin altında 30 saatin üzerinde belirlenen kişilerin, 45 saate kadar olan çalışmaları ‘fazla sürelerle çalışma’, 45 saatin üstünde çalışmaları da fazla mesai olarak değerlendirilir. Fazla çalışma sürelerinde saatlik ücreti 100 TL olan bir işçiye, bir saat fazla sürelerle çalışması karşılığı 125 TL ödenir. İşçinin bu çalışması karşılığı serbest zaman talep etmesi halinde, 1 saat 15 dakika serbest zaman hakkı bulunmaktadır.
HERKES FAZLA MESAİ YAPAMAZ
İş Kanunu uyarınca bazı işçilere fazla mesai yaptırılamaz. 18 yaşını doldurmamış işçiler, iş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesi ile önceden veya sonradan fazla çalışmayı kabul etmiş olsalar bile sağlıklarının elvermediği tespit edilen işçiler, gebe, yeni doğum yapmış ve çocuk emziren işçiler ve kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalıştırılan yani part-time çalışan işçiler fazla mesai yapamazlar. Diğer yandan bütün işlerde de fazla mesai yaptırılamaz. Sağlık kuralları bakımından günde ancak 7.5 saat ve daha az çalışılması gereken işlerde, gece sayılan gün döneminde yürütülen işlerde ve maden ocakları, kablo döşemesi, kanalizasyon, tünel inşaatı gibi işlerin yer ve su altında yapılanlarında fazla mesai yaptırılamaz. Cumhurbaşkanı’nın bu günlerde onaylamasını beklediğimiz torba kanunda gece çalışmalarında yalnızca özel güvenlik ve sağlık sektöründe fazla mesai yaptırılmasına yönelik hüküm bulunuyor. Dolayısıyla bu iki sektördeki çalışanlar dışında bu madde geçerliliğini koruyacak.
İşçinin iş sözleşmesinde fazla mesaiye muvafakat gösterdiğine dair bir hüküm bulunuyorsa bu işçiye fazla mesai yaptırılabilir. Ancak iş sözleşmesinde bu yönde bir hüküm bulunmayan işçiye fazla mesai yaptırılabilmesi için her yıl başında muvafakat alınması gerekir.
FAZLA MESAİYİ ÜCRETİN İÇİNDE GÖSTERMEK YANLIŞ
İşyerlerinin bir bölümü fazla mesaiyi toplam çalışma süresi içerisine önceden koyup, çalışanlarına hizmet sözleşmelerini bu şekilde imzalatıyorlar. Yani fazla mesai için ayrıca ödeme yapmıyorlar. Bu durumda idari para cezası işverenlerin canını yakabilir. Nitekim bankalara geçen yıl yapılan denetimlerde bu durum tespit edildiği için yüklü miktarlarda ceza çıktığı gibi, çalışanlara işverenleri tarafından ek ödeme yapılması da sözkonusu oldu.