Futuvvetname nedir? Önemi nedir? Futuvvet anlayışı toplumda nasıl şekillenir?

Mutasavvıflar süfizmin tanımını çeşitli şekillerde yaparlar. İnsanın aklı yolu ile ulaşamadığı çeşitli ilahi gerçekleri bu sayede anladığı ya da anlamlandırabileceği düşünülür. Önemli kabul edilen iki boyutu vardır. Biri yatay diğeri ise dikey boyut olarak adlandırılmıştır. Dikey boyutta insanın özünü bulması yatay boyutta ise dünyevi ilişkilerde uyum hedeflenir. Tasavvufa ait çeşitli kavramlar ve terimler kullanılır. Alçakgönüllülük, eli açıklık, hoşgörü, yiğitlik, dünya malına önem vermemek gibi çeşitli ahlak ve etik temellere dayanan fütüvvet de bu kavramlar arasında yer alır.

Bir teşkilat olarak fütüvvet Horasan’dan Bağdat’a, Orta Doğu’ya yayılmış ve Selçuklular döneminde Anadolu’ya gelmiş olan bir teşkilat olarak bilinir. Köklü bir geçmişi olmasının yanı sıra son derece önem verilen bir kavram ve ahlak anlayışıdır. Toplumu ve bireyi odağına alan fütüvvet kavramı doğru, dürüst ve erdemli olarak yaşamayı gerektirir.

Futuvvetname nedir?

Fütüvvet kelimesinden türemiş olan futuvvetname, Orta Çağ’da İslam dünyasında en çok da Osmanlı İmparatorluğu’nda adı geçen erdemli tavırlar, ahlaki değerler, toplumun içindeki ideal kabul edilen rol modelleri hakkında yazılmış olan tüm metinlere verilen bir isimdir. Bu tür yazılar ve eserler, bir kişinin toplum içinde nasıl davranışlarda bulunması gerektiğine dair rehberlik etme görevi taşır. Özellikle de gençler için bir kılavuz olarak kabul edilmiştir.

Bir tasavvuf kavramı olarak kullanılan fütüvvet kavramı, tasavvufta bir mesleki birlik, bir akım, dini birlik, esnaf oluşumu ya da Anadolu’da 13. yüzyıldan itibaren görülen örgütlenmiş esnaf birlikleri ya da zanaatkarlar için de kullanılan bir kelimedir. Kökü ise feta kelimesi olarak bilinir. Sadece çeşitli erdemleri öğütlüyor olması nedeni ile değil başka açılardan da son derece önemli kabul edilir.

Futuvvetname neden önemlidir?

Futuvvetnamenin önemi çeşitlilik gösterir. Farklı başlıklar altında açıklanan önemi şu şekilde ifade edilebilir:

• Ahlaki ve toplumsal açıdan rehber niteliğinde olması
• Ahilik ve Lonca sistemi ile ilişkili olması
• Toplumsal birliği ve beraberliği sağlaması
• Edebiyat ve kültürel miras açısından değerli olması

Futuvvet anlayışı toplumda nasıl şekillenir?

Sadece Osmanlı toplumunda değil daha geniş bir alanda İslam dünyasında da farklı farklı şekillenen fütüvvet anlayışı ahilik, zanaatkarlar, toplumsal değerler ve sınıf yapıları, birey, toplum gibi çeşitli açıklardan şekillenmiştir. Bu durumlar şu şekilde açıklanabilir:

• Ahilik ve zanaatkarlar: Özellikle ahilik teşkilatında büyük bir öneme sahip olan fütüvvet anlayışı hem ticaret hem de ahlaki kurallar üzerinde bazı kurallar içerir. Ticari çıkarların peşinde koşmak yerine adaleti ve dürüstlüğü yüceltir ve zanaatkarların işbirliği içinde çalışması gerektiğini yardımlaşması gerektiğin öğütler.
• Özellikle köleler ve serbest olan kişiler arasında çeşitli farklar bulunsa da Osmanlı İmparatorluğu’ndaki fütüvvet anlayışı her kesimden kişiye aynı oranda rehberlik etmeyi hedeflemiştir.
• Hem bireysel davranışlarda hem de toplumsal sorumluluk konusunda da öğütler veren fütüvvetname kişilerin birbirlerine saygıyla, anlayışla ve hoşgörü ile yaklaşması öyle davranması gerektiğini savunur.
• Gençleri odağına alan futuvvetname, onların eğitimleri yalnızca mesleki beceriler olarak değil aynı zamanda birey olarak topluma hizmet edebilecekleri biçimde kendilerini geliştirmelerini de önerir. Topumun gençlerin etik ve ahlaki kurallara uyması sayesinde gelişeceğini ve ilerleyebileceğini söyler.