Samsun Üniversitesi (SAMÜ) Düşünce ve Sanat Çalışmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi’nin (DÜSAM) konuğu olan Columbia Üniversitesi Öğretim Üyesi Dr. Ahmet Tunç Şen, “Yazmaların barındırdığı metin içerikleri dışında, metin harici notlar ile de yapılabilecek çok şey var” dedi.
SAMÜ DÜSAM, Öteki Buluşmalar 2021 dizisi kapsamında Dr. Cumhur Bekar ve Ar. Gör. Cevat Sucu moderatörlüğünde Columbia Üniversitesi Öğretim Üyesi Dr. Ahmet Tunç Şen’i ağırladı. Online bir platform üzerinden gerçekleştirilen programda “Yazmalara Düşülen Notlar, Müzmin Duygular: Osmanlı Uleması ve Hissi Dünyası” başlığı altında yaptığı konuşmayla Şen, konuyla ilgili değerlendirmelerini izleyenlerin dikkatine sundu.
“El yazmalarını ve yazmalara düşülen metin harici notların dünyasını deşmek istedim”
Konuşmanın çıkış noktasını doktora döneminde yapmış olduğu araştırmaların oluşturduğunu ifade ederek sözlerine başlayan Dr. Ahmet Tunç Şen, “Bugünkü konuşmamızın çıkış noktasını da nücum kitapları üzerine yaptığım doktora araştırmaları sırasında karşılaştığım kimi detaylar, notlar oluşturuyor. Dolayısıyla aslında nücumdan da biraz bahsetmiş olacağım bugünkü konuşma çerçevesinde. Aslında her şey benim de arkamda görmüş olduğunuz sayfadaki bir notla başladı. Bu tarafımda yatay bir şekilde düşülen not, biraz sonra bunun detaylarına da geleceğim. Bu görmüş olduğunuz risale bir astronomik alet kullanımı üzerine yazılmış. Çok kısa. Bir varaklık, bir Arapça risale. Buradaki not risalenin içeriğinden tamamen bağımsız bir şekilde düşülmüş. Bir bireyin Osmanlı ilmiyesi içerisinde yer alan bir âlimin bu notu düşerkenki hissi vaziyetine bir anlamda kapı aralayabilecek mahiyette bir not olarak benim dikkatimi celp etmişti doktora araştırmalarım sırasında. Ondan sonra da bu notu kimin düşmüş olabileceğine dair mesele dallandı, budaklandı. Nihayetinde böyle bir projeye dönüştü. Bugün burada yapmaya çalışacağım aslında biraz bu tür malzemenin farklı tarihçilik safhaları, ilgileri hususunda neler söyleyebileceğini göstermek. Buradaki tarihçilik, sahaları ve ilgileri olarak 3-4 farklı sahadan bahsetmek mümkün. Bunların başında el yazmalarını ve yazmalara düşülen metin harici notların dünyasını deşmek var” dedi.
“Kitapların zahriyelerinde, yani kapak arkasında olan bölümlere düşülmüş muhtelif notlar, bu metin harici notların bir parçasını oluşturuyor”
Metin harici notlar konusuna değinerek sözlerini sürdüren Dr. Şen, “Aramızda el yazmaları üzerine çalışmalarını yürüten birçok değerli araştırmacı görüyorum ve yazmalar ile haşır neşir olanların da çok iyi bildiği gibi yazmaların barındırdığı metinler dışında ve bu metinlerin içerikleri dışında aslında bu tür metin harici notlar ile yapılabilecek çok şey var. Bu arada bu metin harici notlar ibaresini ben Süheyl Ünver’den ilham alarak söylüyorum. İngilizcede daha ziyade paratext olarak kullanılıyor son yıllarda. Ama Süheyl Ünver 1950’lerde 60’larda yazdığı kimi makalelerde bile kendi yazmalar uzmanlığı çerçevesinde bu telifi Türkçe eleştirmişti. Dolayısıyla bu metin harici notlar lafının daha çok kullanılır olmasını çok isterim doğrusu. Yani bu metin harici notlarla neler kastediyoruz? Birincisi, kitapların zahriyelerinde, yani kapak arkasında olan bölümlere düşülmüş muhtelif notlar, bu metin harici notların bir parçasını oluşturuyor. Burada temellü kayıtları kullanabilir” diye konuştu.
“Metin harici notlarda tıbbi reçeteler, ilaç tarifleri, zayiçeler diyebileceğimiz doğum haritaları, ölüm doğum tarihleri gibi bilgilere sıklıkla rastlıyoruz”
Şen, konuşmasının sonunda ise şu ifadelere yer verdi:
“Kitaba sahip olmuş bireyin o kitaba ne zaman sahip olduğu, nerede satın aldığını yazdığı ya da bu şeyle zahriye sayfalarında birtakım faydalı bilgiler bulunabiliyor. Özellikle tıbbi reçeteler, ilaç tarifleri, zayiçeler diyebileceğimiz doğum haritaları, ölüm doğum tarihleri gibi bilgilere sıklıkla rastlıyoruz. Zahriyelerdeki notlar dışında tabii metinlerin sonunda olan istinsah kayıtları, kolofonlar da görülüyor, özellikle Ortaçağ ve erken dönem Avrupa düzleminde tartışılageldiği gibi. İstinsah kayıtları yani bir metnin ne zaman, kim tarafından, hangi koşullar altında kopyalanmış olduğunu söyleyen satırlar da çok değerli kaynaklar. Bu meyanda da aslında yakın zamanda Sami Arslan’ın çok değerli bir çalışması basıldı. İstinsah kayıtları üzerinden söylenebilecekler üzerine, onun da notunu düşmek isterim. Bunların dışında metnin dar kenarlarında bulunabilecek türlü türlü not var. Marginalia kavramı altında tasnif edilen notlar bütün bu metin harici notlar çok zengin, çok geniş, bir yandan da kolay kolay tasnif edilemeyecek karışıklıkta bir malzeme yığını. Bunlarla nasıl baş edilebilir?”
“Yazmalara Düşülen Notlar, Müzmin Duygular: Osmanlı Uleması ve Hissi Dünyası” başlıklı konuşma, dinleyenlerin aktif katılımı, soru ve katkılarıyla sona erdi.